Мушкилоти умдаи Осиёи Ҷанубу Шарқӣ аз нигоҳи таҳлилгарон
Чолишҳои мазҳабӣ, қавмгароӣ ва тазоҳурот дар хиёбонҳо, бозиҳои сиёсӣ дар интихоботҳо, иваз шудани роҳбарон, дар ҷойе рушди иқтисодиёт ва ҷойи дигар таназзули он аз мушкилиҳои умдаи соли 2017 барои минтақаи Осиё ба ҳисоб мерафт. Дар ин асно, ҳодисаҳои табиӣ, ба монанди селобҳои табоҳкунанда дар Осиёи Ҷанубӣ, ки сабаби талафоти садҳо ҷон шуда, миллионҳо бехонаву дар монданд, тақозо ба кӯмак ва дастгирӣ доранд. Ҳамзамон, дар ин кишварҳо умедҳои тоза ва тағйирот дар Тайланд ва зиёдшавии занроҳбарон дар Непал дида мешавад, ки ба тамоми минтақа таъсир хоҳад расонд. Бо ин ҳама тағйирёбиҳо, аз донишмандон ва коршиносони Бунёди Осиё оид ба таваққуот ва интизориҳояшон дар соли 2018 пурсида шуд, ки назару таҳлилҳояшонро ба масоили аслии ин манотиқ ба таври зайл хулосабандӣ кардаанд:
Афғонистон
– Талошу муборизаҳои Афғонистон дар соли 2018 низ идома меёбад, ки шомили гуфтушуниди сулҳ бо Толибон, интихоботи парлумонӣ, ислоҳоти амниятӣ ва рушди иқтисодиро дар бар мегирад. Ҳукумати ваҳдати миллӣ ҳанӯз омодагии куллии худро оид ба интихоботи парлумонии 2018 иброз надоштааст. Барои давлати қонунӣ, интихоботи парлумонӣ қабл аз интихоботи президентӣ ҳатмӣ аст. Баргузории интихоботӣ 2018 низ зарурат ба ҳамкорӣ ва эътимоди шарикони дохилӣ ва хориҷӣ дорад, то ба таври озод ва демократӣ сурат гирад,- гуфтааст Абдулло Аҳмадзай.
Бангладеш
– Дар соли 2018 дар Бангладеш интихоботи шаҳрӣ ва парлумонӣ ба нақша гирифта шудааст. Мардум, ҳукумат ва роҳбарони сиёсии он ба ин интихоботҳо чӣ аксуламал нишон хоҳанд дод, саволест, ки бояд ҷавоб пайдо кунад. Фақат мушкили интихобот нест, инҷо буҳрон ва фоҷеаи муҳоҷирони кишвари Мянмар (Бирма) (халқиятҳои роҳинҷоӣ) аст, ки ҳукумат бо ҳамкории ҷомеаи ҷаҳонӣ ҳалли онро барои муддати кӯтоҳ ва тӯлонӣ бояд пайдо кунад,- гуфтааст Сара Тайлор.
Камбоҷа
– Камбоҷа дар нимаи аввали соли 2018 ба роҳи номаълум дучор хоҳад шуд. Баста шудани ҳаракати наҷоти миллии Камбоҷа дар соли 2017 кишварро дар вазъияти нобасомон овард ва ҳукумат тасмим гирифт, ки дар моҳи июл интихобот гузаронад, аммо мушаххас нест, ки дар он киҳо иштирок хоҳанд кард. Рушди иқтисодии он 7 фоиз зиёд шудааст, аммо нобасомониҳои кишвар сабаби кам шудани сармоягузорон дар инҷо шудааст. Мушкили асоси Камбоҷа дар соли 2018 ин тасмими қатъии ҳукумат тавозун дар рушди иқтисодӣ бо назардошти адолати давлатдории кишвар аст,- гуфтааст Мелоней Линдберг.
Чин
– Дар гузориши котиби генералии Ҳизби Конгресси Чин дар моҳи октябри соли 2017 чунин омадааст: “Мо дар даврае қарор дорем, ки тавонистем барои рушди инсоният саҳми калон дошта бошем ва Чинро дар зинаҳои марказӣ қарор бидиҳем”. Нақшаи кори лоиҳаи Камарбанд ва Оғози Роҳ (Роҳи Абрешим), ки соли 2013 барномарезӣ шудааст, ҳоло дар листи имтиёзҳои барномаи кории Конгресс сабт аст. Ҳоло интизорӣ меравад, ки дар соли 2018 Чин дақиқан чӣ иқдом мекунад ва дар рушди иқтисоди ҷаҳон, равандҳои глобалӣ ва пешрафтҳои иҷтимоӣ чӣ саҳм хоҳад гузошт,- гуфтааст Ҷи Ҳонгбо.
Ҳиндустон
– Дар аввалҳои соли 2018 мардуми Ҳиндустон таваҷҷуҳи хос ба интихоботи умуми 2019 доранд. То расидан ба интихоботи 2019 онҷо ҳашт интихоботи дигари давлатӣ ҳастанд, ки ҳукумати Модӣ маҷбур аст, то барои интихоботи дубора ба ҷои ислоҳоти иқтисодӣ мубориза барад. Пешаравӣ ва перспективҳои рушду нумуи Ҳиндустон то замони тозашавии гарду ғубори 2019 инҷо интизорӣ мекашанд,- гуфтааст Сақар Прасай.
Индонезия
– Минтақаи Ҷава, ки 50 фоизи индонезиягиҳоро ташкил медиҳад, дар соли 2018 дар интихоботҳои митнақавии қисматҳои ғарбӣ, марказӣ ва шарқии он дар раъс қарор хоҳад дошт. Мухолифатҳо дар ин ҷазира масъалаи сиёсии кишвар дар муқадамоти интихоботи 2019 муҳим мебошанд, ки раиси ҷумҳур Ҷоко Видодо барои даври дуввум ва ниҳоии худ мубориза мебарад. Раиси кишвар ҳам барои нигоҳ доштани неруҳои атрофи худ ва барқарории тавозун бо дигар неруҳои сиёсӣ талош меварзад. Бо дарназардошти натоиҷи паёмадҳои 2018 интихобкунандагон метавонанд сухани ниҳоии худро дар соли 2019 оид ба Индонезия дар панҷ соли баъд баён намоянд,- гуфтааст Сандра Ҳамид.
Корея
– Нобасомониҳо ва ҷанҷоломезиҳои соли 2017 сабаби бартараф шудани Раиси ҷумҳур Порк Ҷеун шуд ва ноустувориҳои сиёсии Корея баъди гузашти замони тӯлонӣ ҳукумати муҳофизакор ба як давлати нави либерал ва озодихоҳ зери сарпарастии Мун Ҷаи талош барои рушди иқтисод ва ислоҳот дар бахши андоз хоҳад дошт. Мизбонии бозиҳои зимистонии Олимпиадаи 2018 ва рушди иқтисодии Корея, моҷароҳои тезутунд бо Кореяи Шимолӣ оид ба барномаи ҳастаии он ва ҳамкорӣ байни кишварҳои минтақа масоили умдаи барномаи кории Мун дар соли 2018 мебошанд,- гуфтааст Дайлан Давис.
Лаос
– Оё кишвари Лаос сиёсати нави “нури офтобӣ”-ро мепазирад? Идораи зидди коррупсияи давлатӣ аз мансабдорон талаб дорад, то даромади ғайриқонунии худро ихтиёрона ба хазинаи давлат супоранд. Идораи Сарвазир ва порлумони кишвар маркази дастгирии арзу шикояти шаҳрвандонро ташкил карда, масоили умдаи давлат ва мардумро баррасӣ мекунанд. Дар соли 2018 аксари корхонаву идораҳои давлатӣ масоили мардумро тавассути «Фейсбук» баррасӣ ва ба хадамот мерасонанд. Шаҳрвандон қавонини кишварро тавассути рӯзномаи интернетӣ хонда, назари худро баён мекунанд. Ин ва дигар масоил аз коркардҳои кишвари Лаос буда, талош доранд, то соли 2020 ба як мамлакати қонунсолорӣ табдил ёбанд,- гуфтааст Нанси Ким.
Малайзия
– Интихоботи миллии Малайзия дар августи 2018 як паёмади калон дар сол хоҳад буд. Ҳизби мухолиф таҳти сарпарастии сарвазири собиқ Маҳотир Муҳаммад барои муборизаҳо омодагӣ мебинад. Оё онҳо дар интихобот пирӯз мешаванд ё на, падидаи наве барои мардуми ин кишвар хоҳад буд. Муҳимтар аз ҳама, тағйирёбии сиёсии он бо амн ва истиқрор сурат мегирад ё на, муаммои 2018 аст. Ва оё ҷаноби сарвазир Наҷиб пирӯзиашро кафолат медиҳад ё суратмаҷлиси наверо, ки мардум мехоҳанд, ташкил медиҳад? Ин саволҳоест, ки сиёсати ояндаи кишвари Малайзияро дар 2018 таъйин месозад. Оё мардуми инҷо барои истиқрори сиёсии кишвар овоз медиҳанд ё тағйироте мехоҳанд, ки дар собиқ надоштанд?,- гуфтааст Ҳеризал Ҳазрӣ.
Муғулистон
– Баъди солҳои зиёди таназулли иқтисодӣ, дар соли 2018 Муғулистон рӯ ба тараққӣ дорад. Ин поёнравии иқтисодӣ бо сабабҳои доштани муҳити сиёсии норӯшан буд, ки дар моҳи октябр тавассути Ҳизби мардумии Муғулистон шаклашро иваз кард. Масоили умдаи бахши маориф ба таври олӣ дар соли 2017 баррасӣ шуда, тазоҳуроти муаллимон оид ба маоши нокофӣ ва аксуламал роҷеъ ба коррупсия низ натиҷагирӣ шуд. Олудагии ҳаво дар минтақаи Уланбатор яке аз мушкилтарин масъалаҳост, асароти манфӣ болои кӯдакон, занони ҳомиладор ва натиҷагирии корӣ аз дигар масъалаҳо аст, ки дар омӯзиши ҷадид дида мешавад. Талошҳо барои ҳалли ин масоил маҳдуд буда, монеаҳо аз тарафи ҷомеа зиёд шуда истодааст ва дар соли нав ба нуқтаи дилхоҳ хоҳанд расид,- гуфтаанд Эдвард Андерсан ва Дияна Фернандез.
Мянмар
– Хонаи орзуҳо барои озодии демократӣ дар 2015, замоне ки Анг Сан Суи Лигаи миллиро барои демократия роҳнамоӣ карда, пирӯзӣ ба даст овард ва тағйирёбии сиёсӣ дар инҷо ҳанӯз норӯшан аст. Нотавониҳои давлат дар расидан ба ислоҳоти иқтисодӣ ва талошҳо барои раванди сулҳ дар соли 2017 ва буҳронҳои мардуми Роҳинҷа аз мушкилоти дигаре мебошанд. Барои Мянмари ҷадид як савол то ҳол боқӣ мондааст, мансуб будан чӣ маъно дорад ва кӣ бояд тасмим бигирад?,- гуфтааст Ким Нинҳ.
Непал
– Баъд аз аввалҳои соли 1990 пирӯзиҳо дар интихоботи маҳаллӣ, вилоятӣ ва марказӣ дар соли 2017 хело чашмрас ва натиҷадор буданд. Талошу рағбатҳо барои чигунагии тақсими қудрат ва идоракунии он баъди гузашти даҳаҳои бадбахтиҳои сиёсии кишвар мавҷуд аст. Ба ҳар ҳол, барои воқеан бардоштани маҳсули подоши кишвар дар соли 2018, роҳбаронро зарур аст, то зудтар муборизаро болои коррупсия, ноадолатӣ ва камсудии иқтисодӣ тақвият бахшанд,- гуфтааст Георги Варугис.
Покистон
– Барои омодагӣ ва наздик шудан ба интихоботи умумӣ дар моҳи июл, тазоҳуроти диндорон ва сиёсатмадорон дар Покистон изофа шудан мегирад. Гарчӣ устувории рушди иқтисодӣ зери сармоягузории лоиҳаи Чин-Покистон Роҳ ё Коридори Иқтисодӣ идома дорад, аммо вазъи сиёсӣ ва амниятии кишвар нопойдор ба назар мерасад. Таъмини кор барои ҷавонон, бехатарии об ва таъмини баробарии аҳолии кишвар аз масоили муҳими ҳалталаб дар соли 2018 барои Покистон боқӣ мемонад,- гуфтааст София Шакил.
Филиппин
– Мардуми Филиппин дар соли 2018 бо чанд бозиҳои сиёсии бузург рӯ ба рӯ ҳастанд. Тавофуқҳо болои ислоҳот дар Конститутсия барои тағйироти системаи федералии давлат ва барқарории мушорикати миллӣ ва қавмӣ дар идорот, ки аз замони истиқлол барҷост, масоили умдаи инҷо мебошанд. Амалкард бо тавофуқномаи 2014 оид ба Созишномаи Сулҳи Бангсаморо дар ҷануби кишвар ва роҳи мубориза бо маводи мухаддир бидуни қатл аз мушкилоти дигари ин минтақа ба шумор мераванд. Имкони ба даст овардани рушди иқтисодӣ ё комёб шудан дар ислоҳоти системаи андоз, ки авохири 2017 қабул гашт, муаммои муҳими дигарест барои идораи ҳукумат, ки аксари мардуми кишвар натиҷаи онро интизорӣ мекашанд,- гуфтааст Сам Читтик.
Шриланка
– Пешравӣ ва хурсандиҳои январи 2017 паси сар шуданд, дар ҳоле, ки Шриланка омодагӣ барои интихоботи ҳукумати маҳалро, ки кайҳо бояд мегузашт, ба анҷом мерасонад. Ташкили ҳукумати муштарак ва афзоиши эътимоди мардум ҳукуматро водор ба ислоҳот кард. Бо вуҷуди ин тавақуот ва умедвориҳо ислоҳоти вазири нави молия, касро ба сӯи қадами нек дар соли нав бо бардоштҳои нав ба сӯи пеш мебарад, ки ҳама дар интизорашанд,- гуфтааст Динеша.
Тайланд
– Кишвари Тайланд дар вазъияти интиқолӣ қарор дорад. Ояндаи раванди сиёсии инҷоро ду масоили муҳими сарнавиштсоз муайн месозанд, ки аз нобаробарии ҷомеа ва камшавии рақобатҳои иқтисодӣ иборат аст. Ҳукумати феълӣ дар ҳалли онҳо талош карда, дар барномаҳои маориф, лоиҳаҳои инфраструктурӣ ва иқдомоти нав барои рушди минтақаи тараққинаёфтаи ҷануби кишвар саҳм мегузорад. Оё 2018 соли кашфиёт аст ё на? Бо дарназардошти интихобот дар моҳи ноябр, кас тағйироти наверо метавонад интизор шавад,- гуфтааст Томас Поркс.
Tимори Шарқӣ
– Бо имзои созишномаи таърихӣ миёни Австралия ва Тимори Шарқӣ дар ташкили сарҳади доимии баҳрӣ дар соли 2017, ҳама мутаваҷҷеҳи онанд, ки оё ягон тавофуқнома оид ба истифодаи лоиҳаи марбут ба соҳаи газ зери унвони “Гретер Санрайз”, ки 50 миллион доллари амрикоиро ташкил медиҳад, анҷом мешуда бошад ё на? Боқӣ мондани ҳукумати феълӣ, ташкили давлати нав тавассути ваҳдати ақаллиятҳои кишвар ё интихоботи нав ва тағйир дар низоми иқтисодӣ барои коҳиши фақр аз масоили асосии дар пеш будаи ин сарзамин мебошанд,- гуфтааст Тод Васел.
Ветнам
– Бо рушди иқтисод кӯмакҳои берунаи Ветнам коҳиш ёфтанд. Давлат ҳоло вобастагии амиқ аз андоз, қарз ва секторҳои хусусӣ дорад, то ба ҳадафҳои рушди иқтисодиаш бирасад. Дар соли 2018 низ ин кишвар зарурат ба ин кӯмак дорад ва агар коррупсия, фиреб ва қаллобӣ назорат нашаванд, дар натиҷа эътимоди мардум ба ҳукумат камтар шуда, дар натиҷа давлат қарздор хоҳад гашт,- гуфтааст Михаил Р.
Хулоса
Муаммо ва масъалаҳои умдаи минтақаи Осиёи Ҷанубу Шарқро дар соли 2018 метавон омӯхта, дар ин асно аз ислоҳоти иқтисодӣ ва равандҳои қонунии кишварҳои Осиёи Миёна хусусан субот ва амнияти ин мантақаҳо чун дастоварди бузург ва мисол барои соли 2018 натиҷагирӣ кард. Тақвияти суботи минтақа, ҳамгироии иқтисодии он ва истифода аз ҳукумати элекронӣ барои расидан ба арзу шикояти мардум ва фароҳамсозии некӯаҳволии он аз авлавиятҳои Паёми солонаи 2018-и Тоҷикистон ба шумор меравад, ки ба манфиати минтақа ва ҷаҳон аст.
Таҳияи М. РАҲМОНОВ,
ходими илмии ИОМДОА
