Тоҷикистон зерсохтори нақлиётии минтақаи наздимарзиро рушд медиҳад.
Коршиносон мегӯянд, ки роҳҳои бунёдшаванда барои сокинони марзӣ рафтуомад ва даромади хубе аз тиҷорат фароҳам хоҳад овард.
Мутахассисони ширкати чинии China Railway Wuju (Group) Corporation ба хабаргузории «Суғднюс» дар бораи анҷоми сохтмони нахустин роҳи яке аз қитъаҳои шоҳроҳи Конибодом-Ғафуров дар вилояти Суғд хабар доданд. Ширкати роҳсозии чинӣ дар ҳоли ҳозир ба бозсозии васеъмиқёси долони нақлиёти байналмилалӣ, ки Тоҷикистонро тавассути роҳи автомобилгард бо ҷумҳуриҳои ҳамсоя – Ӯзбекистон ва Қирғизистон мепайвандад, машғул аст. Дар азнавсозӣ 141 коргару мутахассис ширкат доранд. Дар байни онҳо коргарони хориҷӣ аз Гана, Уганда ва як қатор кишварҳои дигари Африқо кам нестанд.
Тавре аз Вазорати нақлиёти Тоҷикистон ба хабаргузории «Суғлднюс» иттилоъ доданд, дар доираи марҳилаи 4-уми лоиҳаи «Беҳсозии долонҳои нақлиётии минтақавӣ дар Осиёи Марказӣ», ки аз ҷониби Бонки ҷаҳонӣ маблағгузорӣ мешавад, бояд чор қитъа роҳҳои автомобилгард аз шаҳри Конибодом то ноҳияи Спитамен бо дарозии умумии 51 км барқарор карда шаванд. Инҳо роҳҳои байни Конибодом – Кучкак, Ғафуров – Деҳмой, Ғафуров – Хистеварз, Куруш – Бекобод мебошанд. Сохтмони қитъаи роҳ дар имтидоди маҳалҳои аҳолинишини Қирғизистон бо дарозии 18 километр зери суол аст. Дар ин ҷо чанд қитъаи баҳсбарангез вуҷуд дорад, ки мақоми онҳо бояд ниҳоят баъди анҷоми раванди аломатгузорӣ ва нишонагузории марз байни Тоҷикистону Қирғизистон муайян шавад. То он вақт кори азнавсозии қитъаи роҳ дар ин ҷо ба роҳ монда намешавад.
Агар дар марз низоъ намешуд, ҳама чиз хуб буд
Афзоиши даргириҳо дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон дар чанд соли охир ба иҷрои тарҳҳои зиёди созмонҳои байналмилалӣ дар вилояти Суғд таъсири манфӣ гузоштааст. Лоиҳаи бозсозии шоҳроҳи Конибодом-Ғафуров, ки яке аз муҳимтарин барномаҳои рушди нақлиёти автомобилӣ дар вилояти Суғд ба шумор меравад, ба таъхир афтода, барои минтақаҳое, ки хатарҳо ба вуҷуд омадаанд, маблағ дарёфт накарданд.
Олимҷон Очилзода чанд сол боз роҳбарии сохтори ҳукумати вилояти Суғдро, ки ба масъалаҳои нақлиёт машғул аст, бар ӯҳда дорад. Дар тӯли фаъолияти чандинсола дар ин самт ӯ вақти зиёдеро ба муошират бо ҳамкасбон аз Қирғизистон сарф кардааст. Ӯ хушбин аст, ки роҳи Конибодом-Ғафуров пурра сохта мешавад, зеро ин тарҳ ҷавобгӯи манфиатҳои на танҳо тоҷикон, балки қирғизҳои муқими марз аст.
“Фикр мекунам, ки мардуми Қирғизистон низ аз он хушҳол нестанд, ки баҳсҳои марзӣ боиси муноқишаҳо шудааст. Ҳарду тараф бояд муносибатҳои пештараи худро барқарор кунанд. Музокироти мусоид дар боби марз ва натиҷаҳои раванди нишонагузориву аломатгузории марз рӯҳбаландкунанда аст”, – гуфт Очилзода ба «Суғднюс».
Очилзода бар ин назар аст, ки барои маблағгузории таҷдиди қитъаи роҳ дар ҳамсоягии марз бо Қирғизистон вазъи муътадили бидуни муноқишаҳо зарур аст, то ҷонибҳо дар мавриди вазъи ҳудуде, ки роҳи мошингард аз он ҷо мегузарад, ба мувофиқа расанд.
Аз манобеи наздик ба ҳукумати вилояти Суғд маълум шуд, ки Тоҷикистону Қирғизистон то ин дам дар бораи қитъаи марзи байни ҷамоати Хистеварз (ноҳияи Бобоҷон Ғафуров) ва деҳаҳои Қирғизистон (ноҳияи Лейлак), ки роҳ аз он ҷо мегузарад, ба мувофиқа расидаанд. Як манбаъ ба шарти ифшо нашудани номаш ба «Суғднюс» гуфт: «Масъалаи бунёди роҳи мошингард бо ҳамон масири қаблӣ ва истифодаи муштараки он мувофиқа карда шудааст».
Раиси Кумитаи давлатии амнияти миллии Қирғизистон, раиси Комиссияи байниҳукуматӣ аз Ҷумҳурии Қирғизистон Қамчибек Ташиев қаблан гуфта буд, ки дар ин бахш мувофиқа шудааст.
12-уми декабри соли 2023 «Спутник Қирғизистон» ба нақл аз қавли Ташиев навишт: «Мо дар бораи беш аз 90 дарсад (дарсади марз.-ред) ба мувофиқа расидем. Инҳо қитъаҳои Қайроғоч, Кулунду, Мақсат, Арқа-1, Арқа-2, Жанӣ-Жер, Жиделик (Санҷидзор, аз ред.) … ҳастанд. Дар масоили марбут ба Қаробоку ва Лакон то маҳали пайвастшавии се давлат ба тавофуқ расидем. Чанд бахш боқӣ мондааст, ки шарҳи онҳоро, Худо хоҳад, ба зудӣ анҷом хоҳем дод”.
Савдои фаромарзӣ кам шуд
Шоҳроҳи Конибодом-Ғафуров бо он ҷолиб аст, ки дар канори он чанд бозори хурди марзии деҳот ҷойгиранд. Онҳо дар охири солҳои 90-ум, вақте дар Иттиҳоди Шӯравӣ дар робита ба бозсозӣ ислоҳоти иқтисодӣ оғоз ёфт, ба таври худҷӯш ташкил ёфтанд, ки дар он одамон озодона савдо мекарданд. Дар аввал онҳо аз боғу маҳсулоти чорвои худ меваю сабзавот мефурӯхтанд, баъдтар, вакте савдо вусъат ёфт, ғурфаҳо, дӯконҳо, мағозаҳо пайдо шуданд.
Деҳаи Арқаи Қирғизистон мустақиман дар марз бо Тоҷикистон дар дарозои роҳи Конибодом-Ғафуров ҷойгир аст. Рӯзи бозор якшанбе аст. Мардуми ин ҷо одатан бевосита дар шафати роҳ савдо карда, баъзан роҳро танг карда, ба ҳаракати нақлиёт монеа эҷод мекарданд. Шояд дидаю дониста ин корро мекарданд, ки роҳгузарон суръатро суст карда, ба мол эътибор диҳанд. Дар канори роҳ дӯкон ва мағозаҳои бисёре буданд, ки сарфи назар аз рӯзҳои ҳафта, бе рӯзи истироҳат доимо боз буданд. Дар дӯконҳо ҳамеша гӯшти тоза, маҳсулоти ширӣ, қурут бо тамғаи қирғизӣ мавҷуд буд. Аксари тоҷикон махсус барои харидани гӯшти буз меомаданд. Барои қирғизҳо ин як маҳсулоти маъмулист, аммо барои тоҷикон камшумор маҳсуб мешуд, зеро онро ё лазизхӯрҳо ё бо тавсияи пизишкон бо мақсадҳои табобатӣ истеъмол мекунанд. Барра низ зиёд буд, зеро қирғизҳо бештар чорвои хурд парвариш мекунанд, ҳарчанд чорвои калон низ зиёд доранд. Мағозаҳо аз ҳар гуна нӯшокиҳо пур буданд. Нӯшокиҳои ғайриалкоголӣ ва нӯшокиҳои ташнашикан доштанду нӯшокиҳои спиртӣ низ буданд, ки аксаран дар Қирғизистон ва бо нархҳои нисбатан арзон истеҳсол мешуданд. Бо вуҷуди ин, ҳамаи ин дар гузашта аст. Ҳоло харидорон аз Тоҷикистон ба онҳо дастрасӣ надоранд. Сабаб дар он аст, ки солҳои 2021 ва 2022, вақте дар марз низоъҳои хунин рух доданд, ин маҳал дар маркази ҳодисаҳо қарор гирифт. Бисёре аз фурӯшгоҳҳо хароб ё сӯзонда шуданд ва мақомоти Қирғизистон тасмим гирифт, ки марзро банданд.
Як рӯзи январ дар рӯзи бозор аз Арқа гузашта, дидем, ки бозори маҳаллӣ боз аст, вале чунин савдои серодамро надидем. Нашрияҳо дар расонаҳои Қирғизистон низ коҳиши тиҷоратро таъйид карда, далели қатъи тиҷорат бо ҳамсояҳоро тоҷикон медонанд.
Сокини деҳаи Арқа Санавбар Каримова дар мусоҳиба бо хабарнигори Кактус Медиа гуфтааст, ки дар натиҷаи баста шудани марзҳо на танҳо тиҷорат заиф шудааст, балки истеҳсолкунандагон низ маҷбуранд молҳои худро бо нархи хеле арзон ба фурӯш гузоранд, ки ин ба вазъи беҳбуди оилаҳо таъсири манфӣ мерасонад.
“Бисёриҳо на танҳо аз тарси такрори низоъҳо, балки бо сабабҳои иқтисодӣ низ Арқаро тарк мекунанд”, – гуфтааст ӯ.
Муродҷон Азизов дар деҳаи тоҷикии Хистеварз зиндагӣ мекунад. Ин бузургтарин шаҳрак дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон аст. Шаҳрак, ки зиёда аз 70 ҳазор аҳолӣ дорад, дақиқан дар канори роҳи Конибодом – Ғафуров воқеъ аст. Дар як тараф Хистеварз, дар тарафи дигар деҳаҳои қирғизии Арқа, Жанӣ-Жер, Борбурдуқ ҷойгиранд. Азизов соҳибкор аст. Дар сари роҳ нонвойхона дорад. Ҳам барои мардуми худаш ва ҳам барои ҳамсояҳои қирғизаш нон мепухт. Аксари муштариёни ӯ сокинони Қирғизистон буданд. Ӯ маҷбур шуд, ки тиҷорати худро ба самти бозори дохилӣ тағйир диҳад, аммо дар он ҷо амалан ҷойи холӣ барои ин кор вуҷуд надорад. Фурӯшаш ба таври назаррас камтар шуд.
«Мардуми қирғиз нони тоҷикиро воқеан дӯст медоранд. На ҳама дар танӯр нони худро мепазанд. Он, ки нонвойхонаи ман дар сари роҳ ҷойгир аст, ба оилаи мо даромади хуб меовард, аммо аз сабаби муноқишаҳо ман баъзе аз мизоҷонамро аз даст додам. Бисёр оилаҳои қирғиз қишлоқҳои худро тарк карданд. Онҳое, ки боқӣ мондаанд, аз роҳе, ки марз маҳсуб мешавад, намегузаранд», – иброз дошт соҳибкор.
«Ин роҳ, ки дар солҳои шӯравӣ сохта шуда буд, қирғизҳо ва тоҷиконро ба ҳам мепайваст. Имрӯз бошад ҷудо мекунад. Сокинони Қирғизистон низ аз он ҳамеша истифода мебурданд. Онҳо /ҳамсояҳо.-ред)/ аз тиҷорат даромади зиёд ба даст меоварданд, зеро хонаҳои онҳо мисли хонаи ман дар наздикии роҳ ҷойгиранд. Ба фикрам, агар бозсозӣ кунанд, равуо, нақлиёт, мусофирону сайёҳон зиёд мешаванд. Ин барои тиҷорат муфид хоҳад буд. Роҳи нави замонавӣ симои деҳаҳои моро ба самти беҳтар тағйир хоҳад дод», – афзуд Азизов.
Роҳ ба унвони рамзи дӯстӣ ва ҳамсоягии нек
Дар замони шӯравӣ автобусҳои мусофирбар бо роҳи Конибодом – Ғафуров аз Андиҷон, Намангон, Фарғона ба самти Самарқанду Тошканд ҳаракат мекарданд ва боркашонӣ байни вилоятҳои ҷумҳурии ҳамсоя амалӣ мешуд, зеро он кӯтоҳтарин ва бехатартарин масир буд, ки водии Фарғонаро бо дигар минтақаҳои Ӯзбекистон мепайваст. Дар сурати мавҷуд будани роҳи хуб, бо дарназардошти низоми содаи убури марз миёни Ӯзбекистон ва Тоҷикистон, сокинони ин кишвари ҳамсоя метавонанд сайёҳи эҳтимолӣ шаванд. Тоҷикистон метавонист на танҳо аз сайёҳӣ, балки аз транзити мол тавассути қаламрави худ даромади зиёд ба даст орад.
Сокинони бисёр маҳаллаҳои вилоятҳои Лайлак ва Бодканди Қирғизистон низ аз ин роҳ рафтанро авлотар донистанд, зеро он барои ҳаракат ва ҳамлу нақли бор мувофиқтар дониста мешуд. Яке аз вижагиҳои дигари ин роҳ дар он буд, ки дар дарозои он деҳаҳое бо аҳолии қирғизҳо вуҷуд доштанд. Баъзе оилаҳо хешу табор шуда буданд. Роҳ имкон дод, ки ин муносибатҳо нигоҳ дошта шаванд. Ҳарчанд ҳоло Қирғизистон бо бозсозии шоҳроҳи Исфана – Бодканд миёни ду минтақаи кишвар иртиботи мустақили нақлиётӣ ба вуҷуд овардааст, аммо механизми дигаре барои нигоҳ доштани равобити байни миллатҳо бо қирғизҳои Тоҷикистон вуҷуд надорад.
Таҳлилгарон бар ин назаранд, ки табдили ин роҳ ба як долони муосири ҳамлу нақли байналмилалӣ метавонад онро ҳам аз назари тиҷорат ва ҳам аз нигоҳи транзити коло ва гардишгарӣ боз ҳам ҷолибтар созад. Мардуми дарозои канори ин роҳ мехоҳанд ба рӯзҳои пешин баргарданд ва бидуни марз зиндагӣ кунанд.
Ҳукумати Тоҷикистон сиёсати дарҳои бозро пеш гирифта, аз ҳадафҳои стратегии худ дур нашуда, бо умеди он, ки роҳҳо бо мурури замон даромади зиёд хоҳанд овард, ҷалби сармояи хориҷӣ ва маблағгузории худро барои рушди инфрасохтори нақлиёт идома медиҳад.
Тибқи иттилои Вазорати нақлиёти Тоҷикистон, дар даврони истиқлол дар кишвар 60 лоиҳаи давлатии сармоягузории давлатӣ амалӣ шудааст, ки маблағи он бештар аз 20 миллиард сомониро ташкил медихад. Зиёда аз 2,2 хазор километр роҳи аҳамияти байналхалқидошта сохта ба истифода дода шуданд.
Неъматулло МИРСАИДОВ
