ва таъсири он ба зиндагии сокинони наздисарҳадӣ
Бозорҳо холианд, мардум ба дунболи манбаъҳои нави даромаданд
Дар рустоҳои марзии Тоҷикистону Қирғизистон яке аз манобеи муҳими даромади мардум тиҷорат буд. Чанд вақт аст, ки он ба мардум даромади камтар меорад, зеро бозорҳо дар марзи ду кишвар нимахолӣ ҳастанд, боздидкунандагон каманд ва савдои пурҷӯшу хурӯши қаблӣ вуҷуд надорад. Ҷамоати деҳоти Лаккон низ истисно нест.
Баробари баста шудани роҳҳои марзӣ бо далели низоъҳо равобити тиҷоратӣ қатъ шуд. Баста шудани марзи ду кишвар дар пайи муноқиша дар моҳҳои апрел-майи соли 2021 боиси қатъи комили равобити тиҷории миёни ҷамоатҳо шуд. Бозорҳои наздимарзӣ молу муштариёни зиёдеро аз даст доданд.
Даромади аксари деҳқонону соҳибкорон ба ҳадде коҳиш ёфт, ки бисёриҳо муҳоҷирати меҳнатиро аз тиҷорат авлотар донистанд.
– Мардум ба таври оммавӣ ба Русия мераванд, – мегӯяд яке аз сокинони маҳаллӣ Боирҷон, – кор дар сохтмоне дар Русия, ки асосан сокинони деҳаи мо ба он ҷо мераванд, нисбат ба як фурӯшгоҳ ё тиҷорати рафту баргашт дар ин ҷо зиёд аст. Сабаб коҳиши бозорҳои наздимарзӣ аст, ки фаъолияти онҳо бештар ба интиқоли молу маҳсулот аз марз бо Қирғизистон вобаста буд.
Шубҳае нест, ки сокинони деҳаҳои наздимарзии Қирғизистон низ ҳамин гуна душвориҳоро аз сар мегузаронанд.
Минтақае, ки мардум ҳеҷ гоҳ низоъ надоштанд
Ҷамоати Лаккон, ки ду маҳалла – Лаккон ва Даҳанаро муттаҳид мекунад, дар марзи Ӯзбекистону Қирғизистон воқеъ аст. Агар шумо ба харита назар андозед, ин қаламрави камоншакл дар шакли нимҷазира аст. Иртиботи асосии наклиётӣ дар замони шӯравӣ ба шимолу шарқ тӯл кашида, ба шаҳрҳои бузурги водии Фарғона роҳ меёфт. Ягона роҳе, ки ба маркази вилояти Исфара мебарад, ба тарафи Ғарб мерафт.
Тибқи иттилои ҷамоати ин маҳал, аҳолии ин ду деҳа каме бештар аз 8,5 ҳазор нафарро ташкил медиҳад. Аҳолиаш сермиллат буда, иборат аз тоҷикон, ӯзбекҳо ва қирғизҳо аст. Мавқеи ҷуғрофӣ ва таркиби аҳолӣ ҳамвора моҳияти равобити иқтисодиро дар ин ҷамъи кӯчак таъйин кардааст. Дар замони шӯравӣ мардум бештар ба Ӯзбекистону Қирғизистон, ки ба он ҷо барои фурӯши мол ва аз он ҷо барои эҳтиёҷоти худ чизҳои зарурӣ мехариданд, таваҷҷуҳ доштанд.
Лаккон як навъ чорроҳаи тиҷоратии байни се кишвар буд ва ҳамин тавр одамон дар ин ҷо тариқи тиҷорат серу пур зиндагӣ мекарданд. Вақте гузариши иқтисодиёти кишварҳои Осиёи Марказӣ ба иқтисоди бозорӣ оғоз ёфт, бозори хурди деҳот ба вуҷуд омад, ки ба маркази савдои бузург табдил ёфт.
«Шанбебозор» беш аз як бозори деҳот буд
Аҳолии Лаккон то вақтҳои охир бозори худро нимшӯхиву нимҷиддӣ «Биржа» меномиданд. Шояд аз он сабаб, ки дар ин ҷо ҳама рӯзҳои ҳафта тиҷорат сурат мегирифт, ҳарчанд рӯзи бозор рӯзи шанбе буд. Метавонистед дар ҳар замоне аз рӯз омада бифаҳмед, ки аз ин ҷо кадом намуд, дар чӣ ҳаҷм ва бо кадом нарх мол харида метавонед.
Аммо давраи авҷ, мутаассифона, дер давом накард. Аввалан, марз бо Ӯзбекистон пас аз ҷорӣ шудани низоми раводид дар соли 2000-ум миёни Тоҷикистону Ӯзбекистон баста шуд. Пас аз ду даҳсола марз бо Қирғизистон низ баста шуд.
“Шанбебозор” то даргириҳои мусаллаҳона миёни низомиёни Тоҷикистону Қирғизистон дар солҳои 2021-2022 аз муваффақтарин бозорҳои марзӣ дар марзи вилоятҳои Суғду Бодканд буд.
«Пеш аз баста шудани марзи Қирғизистону Тоҷикистон на танҳо сокинони деҳаҳои наздиктарини қирғизҳои Қара-Бак, Қизил Бел, Чон-галӣ ва Равот ба ин ҷо барои савдо меомаданд, балки аз Бодканду Ҳайдаркан, Узген, Қадамҷой низ меомаданд. Ҳатто пештар мошинҳо аз Андиҷону Намангон мавизу зардолу, аз Ҷалолобод офтобпараст, чормағз ва қоқро ба бозори маҳаллӣ меоварданд, зеро ин бозор як навъ маркази боркашонии яклухтфурӯшон буд. Дар ин ҷо муомилоти тиҷорӣ барои яклухтфурӯшони ҳам Ӯзбекистон, ҳам Қирғизистон ва ҳам Тоҷикистон муносиб ва фоидаовар буд”, – нақл мекунад ба «Суғднюс» сокини маҳаллӣ Абдурашид Қодиров.
Роҳатӣ дар он буд, ки бозор дақиқан дар марз ҷойгир буд ва аз ҳама ҷиҳат ба минтақаи озоди иқтисодӣ шабоҳат дошт.
«То даме ки дар Лаккон савдо равнақ меёфт, аҳолии маҳаллӣ низ хуб зиндагӣ мекарданд. Онҳо ҳамчунин метавонистанд, ки молашонро бо нархи фоидаовар фурӯшанд ва ашёи заруриро мустақиман аз бозор бо нархи арзон бихаранд, ки хароҷоти изофӣ талаб намекард», – иброз дошт Абдурашид.
Муноқишаҳо дар марз боис шуданд, ки тақрибан ҳама равобити ҳамсояҳо вайрон шуда, гардиши молу коло коҳиш ёбад.
«Дар натиҷаи густариши баҳси замин, дӯстӣ ва ҳамсоягии нек харош пайдо кард. Мардуме, ки дар давоми асрҳо дар сулҳу осоиш ва дӯстӣ зиндагӣ мекарданд, аз ҳам ҷудо шуданд. Бозорҳову роҳҳо баста шуданд. Мушкилоти об бадтар шуд, зеро иншооти ирригатсионӣ, ки ба Лаккон об медоданд, дар қаламрави Қирғизистон боқӣ монданд», – қисса кард котиби ҷамоати деҳот Икромҷон Ҳайитов ба хабаргузории «Суғднюс».
Ду задухӯрди хунин фазои минтақаи марзро ба куллӣ тағйир дод. Муносибатҳои байни ду халқи дӯст душманона шуд. Даргириҳо бо талафоти зиёд мардумро ба ҳарос андохт. Мавқеи мусоид ва муносиби ҷуғрофӣ барои тиҷорат бо муқобилияту низоъҳо осебпазир шуд.
Муҳоҷират афзоиш меёбад
Нобоварӣ аз поён ёфтани муноқишаҳои марзӣ, боз шудани роҳҳову бозорҳо, тиҷорат ва ҳаракати озоди колову одамон мардумро водор мекунад, ки дунболи манобеи дигари даромад раванд.
Сокинони Лаккон мисли сокинони дигар рустоҳои водии Исфара бештар ба Русия мераванд. Намояндагони ҷамоатҳои маҳаллӣ мегӯянд, ки ҳоло беш аз нисфи хонаводаҳои Лаккон дар Русия умр ба сар мебаранд. Ҳеҷ кас намедонад, ки онҳо кай бармегарданд ё умуман бармегарданд ё не.
Муҳаммад Ҳомидов, сокини Лаккон ҳоло дар Новосибирск зиндагӣ мекунад. Ӯ оилааш – зану се фарзандашро ба ин шаҳри Русия бурд. Вай дар сохтмон кор мекунад. Занаш кори хонаро анҷом медиҳад. Бо кӯмак ва тавсияи дӯстон кӯдаконро ба яке аз мактабҳои маҳаллӣ гузошт. Ҳуҷҷатҳояшро барои қабули шаҳрвандии Русия омода мекард, аммо пас аз сар задани муноқиша байни Русия ва Украина каме шубҳа дорад.
Муҳаммад дар маркази деҳаи Лаккон мағозаи хурде дошт. Ба савдои озуқа ва молҳои саноатӣ машғул буд. Ба бозорҳои калони яклухтфурӯшии Хуҷанд, Қаро-Суу ва Бишкек сафар карда, фурӯшгоҳи худро бо молҳои хушсифат таъмин мекард. Сокинони деҳаҳои Қара-бак ва Равоти Қирғизистони ҳамсоя зуд-зуд ба мағозаи ӯ меомаданд. Ба баъзеҳо молҳои рӯзгор, ба баъзеҳо матоъ, ба баъзеҳо хурокворӣ – равған, орд, қанд лозим буд. Худи Лаккон аҳолии зиёд дошт. Маблағи аз тиҷорат ба даст овардашуда барои қонеъ кардани ниёзҳои оила ва ободонии хона беш аз кофӣ буд.
Вақте даргириҳо сар шуданду марз бо Қирғизистон баста шуд, Муҳаммад дар аввал аз ҳисоби сокинони рустоҳои қирғиз чанде аз муштариёнашро аз даст дод. Ҳангоме ки хуруҷи зиёди аҳолӣ аз Лаккон ба Русия оғоз шуд, мағоза комилан зиёновар шуд ва ӯ тасмим гирифт, ки бо оилааш ба Русия равад.
«Маҷбур шудам, ки аз фаъолияти соҳибкорӣ даст кашам ва ба сохтмон равам. Албатта, даромади пештара нест. Кор ҳам осон нест, аммо оилаам бехатар аст. Ин чизи асосӣ аст”.
“Меҳмонӣ хуб, хона беҳтар аст”
Мӯҳсин Давлатов низ сокини Лаккон аст. Фаъолияти асосии ӯ тиҷорат аст. Дар бозорҳои Русия меваи хушк мефурӯшад. Вай дар Лаккон боғи худро дорад, ки дар он асосан зардолу мерӯяд. Ҳар сол 5-6 тонна ҳосил ҷамъоварӣ карда, бо аҳли оилааш хушк карда, ба Русия мефиристад. Ҳамин ки хабари расидани мол расид, ба Русия меравад, то зардолуяшро дар бозор фурӯшад. Баъзан вай онро ба марказҳои савдои шаҳр бурда медиҳад.
«На танҳо моли худамро мефурӯшам, аз дигаронро мехарам, ба Русия мефиристаму ба мағозаҳо тақсим мекунам. Мо аз ҳисоби даромади зардолу зиндагии серу пуре дорем. Мо эҳтиёҷ надорем”, – гуфт Муҳсин ба «Суғднюс».
Мӯҳсин гуфт, ҳоло ба писари калониаш ҳунари тиҷоратро меомӯзонад ва ӯро бо худ ба Русия бурдааст. Бо мурури замон Давлатов ният дорад, ки кору борашро ба дасти писараш супорад ва дар хонааш, дар зодгоҳаш орому осуда зиндагӣ кунад.
«Дар рӯйи замин аз Ватан дида ҷойи беҳтаре нест. Дар ин ҷо ҳама чиз – замин, хона, оила, хешу табор, дӯстон азизу худӣ ҳастанд. Русия хуб аст, аммо Тоҷикистон беҳтар аст”, – мегӯяд Муҳсин.
Ҳамсӯҳбати мо мутмаин аст, ки даргириҳо дер ё зуд хотима хоҳанд ёфт.
«Музокирот дар мавриди марз анҷом ёбаду ҷонибҳо тасмим гиранд, ки замин дар куҷост, муносибатҳои қаблӣ барқарор мешаванд. Ҳамсояҳо наметавонанд як умр дар ҳолати хусумат бимонанд. Масалан, ҳамон муносибатҳои Ӯзбекистону Тоҷикистонро гирем. Давраи нобовариву кина ба ҳамдигар буд. Ҳоло ҳам дар сатҳи байнидавлатӣ ва чӣ дар миёни ӯзбекҳову тоҷикон муносибатҳои идеалӣ вуҷуд доранд. Фикр мекунам, муносибатҳо бо қирғизҳо ҳамин тавр хоҳанд шуд”, – иброз дошт Давлатов дар бораи муноқишаҳо.
Мӯҳсин Давлатов гуфт, ки ҳатто дар сахттарин рӯзҳои даргириҳо дар марз ба худаш андешаи тарки Тоҷикистонро иҷоза надодааст.
“Чӣ маъно дорад, ки ҳама чизро аз нав оғоз кунед, вақте ки беш аз нисфи умри шумо гузаштааст? Боварӣ дорам, ки бисёре аз онҳое, ки имрӯз ба Русия рафтаанд, пас аз кушода шудани марз бо Қирғизистон бармегарданд, зеро барои тиҷорат дубора шароите, ки мардум дар ин ҷо пештар зиндагӣ мекарданд, пайдо мешавад.”, – гуфт Муҳсин Давлатов.
Бино ба иттилои манобеи ғайрирасмӣ, ин рӯзҳо дар минтақаи Чоркӯҳ-Кӯкош-Ворух-Оқ-Сой, ки дар он минтақаҳои баҳсбарангез вуҷуд доранд, гурӯҳи кории аломатгузорӣ ва нишонагузории марз кор мекунанд. Ба наздикӣ шояд навбати минтақае, ки Лаккон воқеъ аст, мерасад. Ба эътиқоди коршиносон, таъини мақоми манотиқи баҳсбарангез тарафҳоро ба ҳалли баҳси марзӣ ва имзои созиш дар бораи марз, ки то авоили баҳор тарафҳо ваъда дода буданд, ба таври қобили мулоҳиза наздик мекунад.
Озод МЕЛИБОЕВ,
Хуҷанд-Исфара-Лаккон
