Бесабаб нест, ки ниёкони мо халқҳои ӯзбеку тоҷикро халқ, мардуми дузабона номидаанд. Решаҳои ин дӯстӣ, бародарӣ ва хешу табориамон аз замонҳои қадим сарчашма мегирад. Пайдост, ки асосгузори адабиёти классикии ӯзбек Низомиддин Мир Алишери Навоӣ устоди бобои мо, мутафаккири бузурги халқи тоҷик Абдураҳмони Ҷомӣ буд. Барои хонандагон ва ҳаводорони назм пӯшида нест, ки шоирони ӯзбек ба забони туркӣ ба шоирони форсу тоҷик ғазалу мухаммас, ширушакарҳои зебо эҷод кардаанд. Дуруст аст, ки ин муносибатҳои дӯстона, анъана ва арзишҳои миллӣ аз замонҳои қадим идома ёфтааст.
Устодони бузурги мусиқӣ Ҳоҷӣ Абдулазиз Абдурасулов, Мулло Тӯйчӣ Тошмуҳаммадов, Домула Ҳалим Ибодов ва Содирхон Ҳофиз Бобошарипов, ки дар ибтидои асри 20 пойдевори бузурги санъати мусиқӣ ва сарояндаи миллиамонро гузоштаанд, таронаҳои мардуми азизамонро бо ду забон эҷод ва иҷро кардаанд ва аз ҷониби дӯстдрони мусиқӣ пазиро шудаанд. Ин устодони бузург дар як давра ва фазои эҷодию иҷроӣ зиндагӣ карда, бо ҳам робитаи қавӣ доштанд ва робитаҳои эҷодиашон устувору пурсамар буд.
«Гоҳе дар хонаи Ҳоҷӣ Абдулазиз дар Самарқанд, гоҳе дар хонаи Мулло Тӯйчӣ Ҳофиз дар шаҳри қадимаи Тошканд, дар шаҳри Хуҷанд, дар ҳавлии кӯчаки Содирхони Ҳофиз ҷамъ меомаданд,дар он хона ҷашн бузурги санъат буд. Дар ин маҳфилҳо ҳофизони баном ҳунари хешро ба забонҳои ӯзбекиву тоҷикӣ намоиш дода, намунаҳои суруду таронаҳои “Шашмақом”, оҳангҳои таҳти бардошт аз мақом эҷодшудаю таснифоти нави хешро иҷро мекарданд. Муҳимтар аз ҳама, фазои фарҳангии Мовароуннаҳр барои рушди санъати мусиқии классикӣ дар сояи як эътиқоду эҷодии рангомез хидмат кардааст.
Дар ташаккул ва рушди осори мусиқии классикӣ ва густариши осори ҳунарӣ бар пояи арзишҳои воқеии миллӣ, пояи анъана ва омилҳои мусиқии миллӣ асос ёфтан, амалияи иҷрои мусиқии классикӣ нақши хоса доштааст.
Дар ҳоле ки рушди маҷмӯи мақомҳо ба таври худ ва бар пояи анъана инкишоф ёфта бошад ҳам, мусиқии классикӣ бо як ҷаҳони начандон дуру нотакрор дар ҳамсонӣ бо амалияи иҷроӣ фарогир будааст. Мисоли равшани ин хамкории эҷодии устодоне мебошад, ки дар ноҳия , шаҳр, вилоят амал мекард.
Мо инро дар он мебинем, ки устодони мусиқии классикии мо бо ҳамдигар мунтазам ҷашнвораҳои мусиқӣ сурат мегирифтанд. Ин ҳамоишҳои ҳунарӣ дар Самарқанд, Қӯқанд, Хуҷанд, Исфара, Тошканд ва ғайра дар таърихи санъати миллии мо нақш бастааст. Яке аз падидаҳои фарҳангие , ки байни халқи мо паҳн гардид, осори онҳо на фақат дар намоишномахои театриӣ инчунин дар пластинкаҳо сабт шуда ва манзури ҷомаи мешуданд. Таронаҳои ҷовидонаи “Гулузорим”, “Ушшоқи Самарқанд”, намунаҳои “Ушшоқ”, “Фарғонача Эшвой”, “Ушшоқи Содирхон” ва ғайра манзури ҳаводорони мусиқӣ мешудаанд.
Бояд гуфт, ки далели дигари робитаи ҳофизони он замон он аст, ки агар Мулло Тӯйчӣ «Ушшоқ»-ро иҷро намуда, Ҳоҷӣ Абдулазиз «Ушшоқи Самарқанд» ва Содирхони Ҳофиз «Ушшоқи Содирхон»-ро эҷоду иҷро намуданд. Масалан, то имрӯз дар маросимҳои ҳар ду миллат, мамлакат дӯстии санъаткорони ду халқи бародар давом дорад. Мақсад аз тавсифи муносибатҳои эҷодии ибратбахши ҳаёти ин ду халқ, ҳамкории онҳо дар саҳна ва дӯстӣ дар зиндагӣ чист? Мақсади мо, албатта, нақл кардани анъанаҳоест, ки ҳунармандони мо ифодагари намунаи дӯстии абадии ду миллати бузургамон мебошад.
Фаъолияи эчодию иҷроии ҳунарпешаи номдор, Артисти халқии СССР, сарояндаи нотакрор ва шӯҳратманд устод Ҷӯрабек Муродов, ки дар замони худ ин анъанаи ҷовидаи эҷодиро бошарафона идома медиҳад, як назар афканем.
Устод Ҷӯрабек Муродов имсол 80 баҳори умри пурбори эҷодию иҷроияшонро пешвоз мегиранд. Устод зодаи ноҳияи Айнии вилояти Суғди Ҷумҳурии Тоҷикистон буда, умри худро ба рушди санъату фарҳанг ва маърифаи ду ҳалқи дӯсту бародар бахшидаанд. Устод Ҷӯрабек дар давоми фаъолияти эҷодии худ зиёда аз 1000 суруду тарона эҷоду иҷро кардаанд. Зиёда аз 300-тои ин намунаҳои рангомези мусиқӣ самари эҷодиёти худи устод мебошанд. Устод Ҷӯрабек дар созу овоз, лаҳнпардозу лаҳнсоз, аз устодони ҳунарманду намунаи зубдаи имрӯзи замон мебошанд. Бисёре аз ҳаводорони таронаҳои узбакӣ устод Ҷӯрабек Муродовро дар радифи овозхонҳои маъруфи ӯзбек, чун Маъмурҷон Узоқов, Комилҷон Отаниёзов, Таваккал Қодиров, Фахриддин Умаров ва Шералӣ Ҷӯраев баробар медонанд.
Устод Ҷӯрабек Муродов ба бисёре аз кишварҳои ҷаҳон сафарҳои ҳунарӣ карда, бо таронаҳои дилангезу ҳунари баланди иҷроияшон мероси мусиқии миллии классикии тоҷикӣ ва ӯзбекро муаррифӣ кардаанд. Устод дар баробари сурудани таронаҳо ва таронаҳои миллии тоҷикӣ ва ӯзбекӣ таронаҳои афғонӣ, эронӣ, ҳиндӣ, арабӣ, уйғурӣ ва русиро ба камоли ҳунарварӣ иҷро кардаанд.
Зимни ин бояд иқрор шуд, ки таронаҳои устод Ҷӯрабек Муродов, фарзанди ду мардум, ду забон – тоҷикӣ ва узбекӣ буда ва дар пояи баланди ҳунарӣ иҷрошуда мебошанд ва чун намунаи баргузидаи мусиқӣ эътироф шудаанд.
Аввалан, ин анъана идомаи эҷодиёти намояндагони адабиёту санъати ду халқ бошад, сониян, далели он аст, ки забон, дил, нола, суруди ду халқ як аст. Зеро эҷодкорӣ як меъёри бепоён аст. Потенсиали иҷроии устодони мусиқӣ фароху густарда аст. Кори ҳунарии ҳунармандони бузург идомаи анъанаи «мерос» барои наслҳои оянда буда, бо тафсирҳои мухталифи замон хос аст. Инро мо дар мисоли таснифту санъати баланди иҷроии устод Ҷӯрабек Муродов мушоҳида мекунем. Аз ҷумла, яке аз намунаҳои эҷодиёти устод намунаи мусиқии «Савти Муноҷот» мебошад. Ин асар бо ғазали Бобораҳими Машраб ба забони узбекӣ гуфта мешавад, ки бо “Қиёматро ба мастонҳо нишон деҳ” оғоз мешавад.
Устод Ҷӯрабек Муродов ин асарро бо ғазали классики бузурги адабиёти тоҷик Ҳофиз «Гул берӯхи ёр, хуш набошад» иҷро кардааст ва ин асар дар байни мардум таронаи маъруф гардидааст. Дар ин шакл Артисти халқии Ӯзбекистон Шералӣ Ҷӯраев ба ғазали Навоӣ «На хуш болгайким, нигорим келгай»-ро иҷро карда, бо варианти дигари асарро ғанӣ мегардонад.
Як ҷанбаи дигари эҷодиёти устод Ҷӯрабек Муродов иҷрои таронаҳо ва таронаҳои маъруфи овозхонҳои маъруфи ӯзбек бо сабки хосу волою мусиқивори худ аст. Вобаста ба ин, бояд гуфт, ки дар эҷодиёти сароянда силсила, намунаҳои мусиқӣ мавҷуд буда, ба амалияи иҷроии мусиқии ду халқ диққати махсус дода шудааст. Ҳаваскорони санъати ӯзбек суруди «Ҷонимда дармон қолмади»-ро дар иҷрои Артисти халқии Ӯзбекистон Бобомурод Ҳамдамов месароянд; Шеъри Шоири халқии Ӯзбекистон, Қаҳрамони Ӯзбекистон Эркин Воҳидов «Таҳти бахт мехоҳам»-ро Ҳунарпешаи халқии Узбекистон Фахриддин Умаров дар иҷрои сароянда Абдуҳамид Султонов иҷро кард. Бисёрии ин сурудҳо ба халқи мо маълуманд.
Навъи дигари кор, ки дар тафсири санъати устод Ҷӯрабек Муродов такмил ёфтааст, ин аст, ки таснифҳои нотакрори сароянда ва таронаҳои бо як меҳрубонии хосса сурудашуда ба як таронаи дӯстдоштаи ҳаводорони мусиқии ӯзбекӣ табдил ёфтааст. Аз ҷумла, суруди:
“Бахтиёрман, гулузорим дунёда сен бор учун.
Айласам дунёни жаннат оз эрур сен ёр учун.
Бахтиёрман, энди бахтим кӯрмагай фасли ҳазон,
Боғбон бӯлдим сенингдек юзлари гулзор учун.
Ин сурудест, ки бо шеъри Ӯлмас Ҷамол ба забони ӯзбекӣ суруда шудааст. Ин таронаро устод Ҷӯрабек Муродов бо услуби «Қашқарча», ки яке аз шохаҳои иҷрои мақомҳост, иҷро карда, сазовори эътирофи мардум гардид.
Таъкид ба ёдоварист, ки дар яке аз сафарҳои ҳунарии устод Ҷӯрабек Муродов ба Ӯзбекистон дар солҳои 80-и қарни ХХ аз сурудани “Бахтиёрман” гуфта буд, ки “воқеан шодам, ки дар ин толори консертӣ чунин ҳаводорони таронаҳои ман ҳастанд”. Ин суруд борҳо дар ҷашнҳои миллӣ ва ҷашнвораҳои мусиқӣ садо додааст. Ин таронаро ҳамчунин сарояндаҳои ӯзбек, Ҳунарпешаи шоистаи Ӯзбекистон Тоҷиддин Муродов ва Ҳунарпешаи мардумии Ӯзбекистон Қобилҷон Юсупов иҷро кардаанд, аммо кори ҳунарии устод Ҷӯрабек басо мусиқивор аст.
Ҷанбаи дигари ҳунари устод Ҷӯрабек Муродов боз дар он аст, ки ишон дар тӯли фаъолияти худ бо иҷрогарони “Шашмақом” ҳамкорӣ дошта, устодони санъати тоҷик Ҳанифа Мавлонова, Аҳмад Бобоқулов, Шоҳиста Муллоҷонова, Ҷӯрабек Набиев, Барно Исҳоқова, Маъруфхоҷа Баҳодиров саҳми арзанда гузоштаанд.
Устодони санъати Ӯзбекистон Комилҷон Отаниёзов, Таваккал Қодиров, Фахриддин Умаров, Муродҷон Аҳмедов, Орифхон Ҳотамов, Фаттоҳхон Мамадалиев, Бобомурод Ҳамдамов, Камолиддин Раҳимов, Шералӣ Ҷӯраев, Хайрулло Лутфуллоев, Ғуломҷон Ёқубов ва дигарон ҳамкориҳои дӯстона ва дӯстӣ доштанду доранд. Мо дар муқаддимаи ин сатрҳо дар бораи нахустин иҷрокунандагони «Ушшоқ» изҳори назар кардем. Устод Ҷӯрабек Муродов ба муносибати 80-солагии зодрӯз ва 60-солагии фаъолияти эҷодии худ ба Ӯзбекистон сафар карда, бо тамоми наздикону ҳаводорон ва шарикони эҷодиаш мулоқот кард. Инак, як иқтибос: «Худи устод ёдовар шуд, ки моҳи июни соли 1981 дар Даҳаи устодони санъати Ҷумҳурии Ӯзбекистон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар толори консертии шаҳри Душанбе Ҳунарпешаи халқии Ӯзбекистон Муноҷот Юлчиева «Ушшоқ»-ро басо рангин иҷро намуд».
Дар маҷмӯ метавон чунин хулоса намуд, осор, маҳорати нотакрори устод Ҷӯрабек Муродов дар фазои эҷодию иҷрои ду кишвар таъсиргузору барозанда аст. Муҳимтар аз ҳама, санъату ҳунари устоди мусиқиро мардуми кишвар, ду халқ пазируфтааст. Ин нишони меҳру муҳаббати мардумамон нисбат ба устоди мусиқист, ки ба арзишҳои бузургу дерини таърихию фарҳангӣ, дӯстии абадии мардумонамон асос ёфтааст ва намунаи ибрат барои наслҳо буда, инро моҳияти олами маънавии худ мешуморем.
Абдураҳим СУЛТОНОВ,
мусиқидон, донишгоҳи Сирдарёи Ӯзбекистон
