Дар моварои “бозии бузург” Тоҷикистон думболаи кадомеро бояд гирад?
22-юми октябри соли 2024 дар шаҳри Қазони Русия саммити БРИКС оғоз шуд. Барои Русия ин бузургтарин мулоқоти байналмилалӣ пас аз оғози ҷанги Русия ва Украина аст. Дар ин саммит, қариб ҳамаи раҳбарони кишварҳои аъзои БРИКС иштирок доранд, ба истиснои президенти Бразилия Луис Инасиу Лула да Силва, ки бинобар ҷароҳат бардоштан тариқи онлайн ширкат мекунад.
Владимир Путин бо роҳбарони кишварҳои аъзои БРИКС ва инчунин кишварҳои «дӯст» мулоқот мекунад, ба мисоли давлатҳое, ки мехоҳанд ба БРИКС шомил шаванд:
“Ҳамоиш дар Қазон бузургтарин мулоқоти раҳбарони ҷаҳон дар Русия аз замони оғози ҷанги густарда дар Украина дар моҳи феврали соли 2022 хоҳад буд” – хабар додааст CNN. ВАО – и Ғарб қайд мекунанд, ки Владимир Путин саъй дорад аъзои навро ба БРИКС ҷалб кунад ва ба ин васила ба ИМА ва муттаҳидонаш нишон диҳад, ки кишвараш ҳанӯз аз инзиво дур аст. Бо вуҷуди ин, на ҳама аъзои гурӯҳ ба мухолифати мустақим бо Ғарб розӣ ҳастанд ва ба гуфтаи коршиносон, онҳоро бештар қудрати иқтисодии Чин ҷалб мекунад, на пуштибонӣ аз Путин.
Владимир Путин ният дорад, ки натанҳо бо ҳамаи раҳбарони кишварҳои узви БРИКС, балки бо онҳое, ки ҳанӯз узви ин созмон нестанд, аз ҷумла бо Раҷаб Тайиб Эрдуғон, раиси ҷумҳури Туркия дидору гуфтугӯ кунад. Илова бар ин, Путин бо сарони Фаластин, Ҷумҳурии Сербия, Лаос, Мавритания, Боливия ва ҳамчунин бо дабири кулли СММ ва нахуствазири Ветнам мулоқот мекунад.
Русия имсол созмони БРИКС-ро роҳбарӣ мекунад. Ба гуфтаи ёвари Владимир Путин, – Юрий Ушаков, дар нишасти Казон 36 ҳайат аз давлатҳо ва шаш созмони байналмилалӣ ширкат хоҳанд кард.
Мақсади асосии Путин дар ин саммит намоиши он аст, ки Русия, бо вуҷуди ҷанги Украина ва таҳримҳо, аз ҷиҳати сиёсӣ ва иқтисодӣ ҷудо нашудааст. Яке аз муҳимтарин барномаҳои ин нишаст, ташкили системаи нави глобалии молиявӣ бо номи BRICS Bridge мебошад, ки барои коҳиши нуфузи ИМА дар низоми молиявии ҷаҳонӣ пешбинӣ шудааст. Ин система ба кишварҳои БРИКС имкон медиҳад, ки ҳисоббаробаркуниҳои фаромарзиро тавассути платформаҳои рақамӣ ва бонкҳои марказии худ анҷом диҳанд. Русия нақша дорад, ки онро дар давоми як сол бунёд кунад.
Bloomberg қайд мекунад, ки на ҳама кишварҳои узви БРИКС мисли Русия барои коҳиш додани вобастагӣ аз доллар ва баромадан аз низоми доллар ҳавасмандӣ доранд. Масалан, Ҳиндустон ба истифодаи юани чинӣ ҳамчун асъори алтернативӣ розӣ нест ва ихтилофҳо бо Чин, ки харидори асосии нафти Русия аст, мушоҳида мешаванд. Инчунин байни кишварҳои араб ва Эрон низ дар мавриди ин низоми нави молиявӣ баҳс вуҷуд дорад
Сухангӯи Кремл Дмитрий Песков иддао дорад, ки ҳамкорӣ дар доираи БРИКС “бар зидди касе ё чизе нест – на бар зидди доллар, на бар зидди дигар асъорҳо”. Вай мегӯяд, ки мақсади аслӣ -“таъмини манфиатҳои кишварҳое мебошад, ки дар ин шакли ҳамкорӣ иштирок мекунанд”.
Масъалаи васеъшавии минбаъдаи БРИКС низ баҳсбарангез шудааст. Кишварҳои гуногун, – аз ҷумла Малайзия, Венесуэла, Тайиланд, Озарбойҷон ва Белорус, хоҳиши шомил шудан ба ин гурӯҳро изҳор кардаанд. Моҳи сентябр Туркия низ дархости расмӣ барои пайвастан ба БРИКС – ро ироа кард. Аммо Ҳиндустон, ки мехоҳад БРИКС ба созмони зиддиамрикоӣ табдил наёбад, ба шомил кардани аъзои нави гурӯҳ мухолиф аст.
Русия, бо вуҷуди ин, умедвор аст, ки аъзои навро ҷалб кунад, то созишномаи ҷаҳонии бо таъсири камтари Ғарбро ташкил кунад. Ба андешаи коршиносони сиёсӣ, ин созмон барои Путин роҳе барои бартараф кардани низоми кӯҳнаи ҷаҳонӣ ва таъсиси низоми нави ҷаҳонӣ мебошад.
Нигоҳе ба БРИКС
Созмони БРИКС дар соли 2006 бо ташаббуси Русия таъсис ёфтааст. Бразилия, Русия, Ҳиндустон ва Чин дар ҳамон сол дар таъсиси он ширкат варзиданд, ки аз номи ин кишварҳо дар забони англисӣ акроними BRIC ташаккул ёфт. Баъди ба ин созмон ҳамроҳ шудани Ҷумҳурии Африқои Ҷанубӣ дар соли 2011, иттиҳод номи БРИКС (BRICS)-ро гирифт.
Мақсади асосии ин иттиҳод, ки ҳанӯз дар аввалин нишасти он дар Екатеринбург дар моҳи июни соли 2009 муайян карда шуд, «рушди муколама ва ҳамкориҳои пайваста, фаъол, амалӣ ва кушод байни кишварҳо» буд. Баъдтар принсипҳое чун “ғайриблокӣ ва фаъолият надоштан ба муқобили кишварҳои сеюм” мувофиқа шуданд.
Моҳи майи соли 2022 дар ҷаласаи вазирони корҳои хориҷии кишварҳои БРИКС, Чин пешниҳод кард, ки раванди густариши БРИКС оғоз шавад, то ки «намояндагии ин иттиҳод ва таъсири он дар ҷаҳон зиёд гардад». То моҳи августи соли 2023 ҳудуди 20 кишвар барои узвият дар ин созмон дархост пешниҳод намуданд.
Соли 2023 дар нишасти 15-ум дар Йоханнесбург эълон гардид, ки шаш кишвар — Аргентина, Миср, Эрон, Амороти Муттаҳидаи Араб (АМА), Арабистони Саудӣ ва Эфиопия ба созмон ҳамроҳ мешаванд. Аммо дар моҳи декабри соли 2023 Аргентина аз пайвастан ба БРИКС даст кашид (пас аз ба қудрат расидани президенти нав Хавер Милей). Боқимонда кишварҳо аз 1 январи соли 2024 узви комилҳуқуқи БРИКС шуданд. Пас аз ин иттиҳод ғайрирасмӣ номи БРИКС+ – ро гирифт.
Сохтори БРИКС
Ҳар сол як кишвари узви БРИКС роҳбари гурӯҳ мешавад ва масъулияти ташкил ва баргузор кардани ҷаласаҳои БРИКС, аз ҷумла саммитҳои солонаро ба дӯш мегирад. Ин кишвари роҳбарикунанда дар давоми як сол барномаи кории гурӯҳро ҳамоҳанг мекунад.
Яке аз вазифаҳои асосии кишвари роҳбарикунанда, баргузор кардани саммити солонаи БРИКС мебошад, ки дар он роҳбарони кишварҳои узв мулоқот мекунанд, ҳамкориҳои иқтисодӣ ва сиёсиро баррасӣ намуда, қарорҳои муҳиме қабул менамоянд. Масалан, дар соли 2023, Африқои Ҷанубӣ кишвари роҳбарикунанда буд ва саммити он дар Йоханнесбург баргузор гардид.
Хатари ба як созмони сиёсӣ табдил ёфтани БРИКС
Ҳангоми васеъшавии БРИКС ва афзоиши нуфузи он, саволи табиии ба як созмони сиёсӣ табдил ёфтани он ба миён меояд. Ҳарчанд БРИКС ҳоло бештар як созмони иқтисодӣ аст, хатари ба созмони сиёсӣ табдил ёфтани он вуҷуд дорад. Аммо ин раванд вобаста ба якчанд омилҳо ва маҳдудиятҳо хоҳад буд. БРИКС ҳамчун як созмони ҳамкории иқтисодӣ таъсис ёфтааст, ки ҳадафи он беҳтар кардани ҳамкориҳои иқтисодӣ ва рушди кишварҳои аъзост. Аммо дар сурати васеъшавӣ ва зиёд шудани манфиатҳои аъзо, метавонад ҳаракати самти сиёсӣ эҳсос шавад.
БРИКС дар бархе мавридҳо дар арсаи сиёсӣ низ изҳорот медиҳад. Масалан, аъзои БРИКС борҳо аз зарурати ислоҳоти низоми байналмилалии молиявӣ ва сиёсии кунунӣ (аз ҷумла СММ ва Бонки Ҷаҳонӣ) баҳс кардаанд. Ин нишонаи кӯшишҳои онҳо барои таъсир ба равандҳои ҷаҳонӣ мебошад. Агар ин талошҳо идома ёбанд, метавонанд ба ҳамгироии сиёсӣ низ мусоидат кунанд.
Фарқи БРИКС аз G7
G7 (Гурӯҳи ҳафт) ва БРИКС (Бразилия, Русия, Ҳинд, Чин ва Африқои Ҷанубӣ) ду гурӯҳи муҳими байналмилалӣ мебошанд, ки хосиятҳои худашон ва мақсадҳои махсус доранд. Фарқиятҳои аслӣ байни онҳо дар мақсад, ва сохтори гурӯҳҳо аст. Гурӯҳи ҳафт, ки ба он Иёлоти Муттаҳида, Канада, Олмон, Фаронса, Италия, Япония, ва Британияи Кабир шомил мегарданд. Ин кишварҳо ҳама бо иқтисодиёти пешрафта ва таъсиргузор дар сатҳи глобалӣ мебошанд.
БРИКС шомили Бразилия, Рeсия, Ҳинд, Чин, ва Африқои Ҷанубӣ мебошад. Ин кишварҳо бо иқтисодиёти рӯ ба тараққӣ ва аҳолии зиёд маълуманд.
G7: Ин гурӯҳ асосан барои муҳокимаи масоили иқтисодӣ, сиёсӣ, ва амниятӣ дар сатҳи ҷаҳонӣ ташкил шудааст. Он дар самтҳои сиёсати иқтисодӣ, тағйирёбии иқлим, ва дигар масъалаҳои глобалӣ қарорҳо қабул менамояд.
БРИКС бештар ба ҳамкории иқтисодӣ, иҷтимоӣ, ва фарҳангӣ байни аъзо тамаркуз мекунад. Гурӯҳ барои пешбурди иқтисод ва рушд дар кишварҳои аъзо таъсис ёфтааст.
Гурӯҳи G7 дорои сохти формалӣ нест, вале ба ҷаласаҳои солона ва вохӯриҳои доимӣ барои баррасии масоили глобалӣ шомил аст.
БРИКС дорои сохти формалӣ ва механизмҳои ҳамкории иқтисодӣ, мисли Бонки БРИКС, ки барои маблағгузории лоиҳаҳои рушд дар кишварҳои аъзо ташкил шудааст.
G7 ба масъалаҳои глобалӣ дар минтақаҳои рушди иқтисодӣ таъсир мегузорад.
БРИКС кӯшиш мекунад, то мақом ва таъсири кишварҳои рӯ ба тараққӣ дар иқтисоди глобалиро баланд бардорад.
G7 ва БРИКС ҳар ду ба рушди глобалӣ, вале бо равияҳои гуногун ва аъзои мухталиф бо усулҳҳои гуногун фаъолият мекунанд. G7 бештар ба давлатҳои пешрафта тамаркуз мекунад, дар ҳоле ки БРИКС ба ҳамкории иқтисодӣ дар байни кишварҳои рӯ ба тараққӣ диққат медиҳад.
Ҳамкорӣ ва шомилшавии Тоҷикистон дар G7 ё БРИКС вобаста ба ҳадафҳо ва манфиатҳои стратегии кишвар метавонад гуногун бошад. Ҳар ду гурӯҳ хосиятҳои худашонро доранд, ва Тоҷикистон бояд барои интихоб кардани созмони мувофиқ омилҳои зеринро дар назар гирад:
Масоили Иқтисодӣ:
Агар Тоҷикистон мехоҳад бо кишварҳои пешрафта ҳамкорӣ кунад, технологияи навинро қабул намояд ва воридот ва содиротро бо ин кишварҳо баланд бардорад, шомилшавӣ ба G7 метавонад фоидаовар бошад. Аммо, шомил шудан ба G7 мураккаб ва барои кишварҳои хурд душвор аст.
БРИКС барои кишварҳои рӯ ба тараққӣ, мисли Тоҷикистон, шароити беҳтар ва дастрасии осонтарро барои ҳамкорӣ бо дигар кишварҳои иқтисоди рӯ ба пеш қарз пешниҳод мекунад. Ҳамкорӣ дар доираи БРИКС метавонад ба рушди иқтисодӣ ва истифодаи захираҳои табиӣ кӯмак расонад.
Сиёсати хориҷӣ:
Шомилшавӣ ба G7 метавонад боиси мустаҳкам шудани муносибатҳо бо кишварҳои пешрафта ва таъсиргузори ҷаҳон гардад, ки метавонад дар сиёсатҳои байналмилалӣ ва амниятӣ мусоидат кунад.
БРИКС барои кишварҳои бо иқтисодиёти рушди рӯ ба рушди назаррас имкониятҳои беҳтар пешниҳод мекунад. Тоҷикистон метавонад манфиатҳои худро дар ин самт тавсеа диҳад.
Дастгирии Рушд:
Кишварҳои G7 дар бахшҳои гуногуни рушд, махсусан дар соҳаҳои технология ва ислоҳот, дастгирии молиявӣ ва фаннии зиёд мекунанд.
БРИКС низ бо мақсади рушди иқтисодии аъзо механизмҳои молиявии худро, мисли Бонки БРИКС, дорад, ки метавонад барои Тоҷикистон кӯмак расонад.
Эътибори байналмилалӣ:
G7: Воридшавӣ ба G7 метавонад эътибори байналмилалии Тоҷикистонро баланд бардорад, вале шояд дар масъалаҳои сиёсӣ ва иқтисодӣ мушкил ба миён орад.
БРИКС метавонад ба Тоҷикистон имкон диҳад, ки дар саҳнаи ҷаҳонӣ садо ва мавқеи худро баланд бардорад.
Шомилшавӣ ба БРИКС барои Тоҷикистон эҳтимол фоидаовартар аст, чунки он барои кишварҳои рӯ ба тараққӣ, имкониятҳои бештар пешниҳод мекунад. Мисли БРИКС, Тоҷикистон метавонад манфиатҳои иқтисодӣ, сиёсии, ва иҷтимоии худро дар ин созмон рушд диҳад, ва ба рушди устувор ва самаранокии иқтисодӣ кӯмак расонад.
Дар ҳамин ҳол, хабар пахш шуд, ки Эмомалӣ Раҳмон, раисҷумҳури Тоҷикистон дирӯз 23 октябр барои боздиди корӣ ба шаҳри Қазони Русия рафт. Дар ин сафар Эмомалӣ Раҳмонро муовини якуми сарвазир, вазири корҳои хориҷӣ, ёрдамчии масъалаҳои робитаҳои хориҷии раисҷумҳур, вазири саноат ва технологияҳои нав, раиси Кумитаи давлатии сармоягузорӣ ва дигар шахсони расмӣ ҳамроҳӣ мекунанд.
Таҳияи МТЖТ
