Нотаро кӣ ихтироъ кардааст?
Ба мо маълум нашудааст, ки мусиқии ҳазорсолаи гузашта чӣ гуна садо дошт ва императорони Рум кадом оҳангҳоро гӯш мекарданд, зеро он вақт мусиқӣ сабт нашуда, балки аз даҳон ба даҳон мегузашт. Илми Нотаҳо мисли ҳама усулҳои дигари сабти аломати бойгонии иттилоот на ҳамеша вуҷуд доштанд. Ҳама чиз танҳо дар асри 11 тағйир ёфт, вақте ки як роҳиби Флорентинагӣ роҳи сабти мусиқиро барои сурудхониаш пайдо кард.
Аз он вақт инҷониб нотаҳои мусиқӣ тағйир наёфтааст ва номҳои «до-ре-ми» ба мо ошност ва то ҳол мазмунашро гум накардааст.
То асри XI мусиқӣ сабт нашудааст.
Таърихи мероси фарҳангии инсоният танҳо як ҳазорсоларо ташкил намедиҳад. Пеш аз офариниши нависандагӣ эҷодиёти адабиро ҳифз мекарданд ва аз насл ба насл мегузоштанд. Сабти асарҳои мусиқӣ низ осон ба даст наомадааст. Кӯшишҳо гуногун буданд ва ҳар як миллат андешаҳои худро дошт. Дар Элладаи Қадим онҳо кӯшиш мекарданд, ки нотаҳоро бо ҳарфҳо ишора кунанд. Ростӣ, тасаввур кардан хам душвор аст, ки чӣ тавр полифонии хорро бо ёрии ҳарфҳои алифбо сабт кардан мумкин аст.
Дар Русия ба истилоҳ “қалмоқҳо” (крюкҳо) ва “нишонаҳо ” вуҷуд доштанд ва григорианиҳо бошанд бо ин мақсад невмҳоро – нишонаҳое, ки ба нуқтаҳо ва тире шабоҳат доранд, истифода мебурданд.
Идеяи як роҳиби аврупоӣ ва сабук гардидани тақдири хорчиён
Системаи қатъии сабти оҳангҳои мусиқӣ дар ибтидои асри 11 пайдо шуд ва навозандагон барои ихтироъи он бояд ба роҳиби бенедиктӣ Гвидод Ареззо ташаккур гӯянд. Ӯ марди калисо буд ва ба хорчиёни дайри хурди Тускан таълим медод. Ба муаллим муяссар намешуд, ки гимнҳои калисоро ҳамоҳанг кунад. Маҳз имрӯз дар мактабҳои мусиқӣ нотаҳо ва солфеджио истифода мешаванд, аммо дар асрҳои миёна ҳама маълумот танҳо ба таври шифоҳӣ ба дигарон дода мешуд. Хонандагон солҳои тӯлонӣ танҳо як таронаро меомӯхтанд, ва пас аз муаллим такрор мекарданд. Гвидо Аретинский барои такмил додани система кушиш карда, аз чор хатти параллел сутун кашида, дар он ҳар як садои алоҳидаро хамчун нота дар шакли чоркунчаи сояафкан тасвир мекард.
Нотаҳои Гвидо чоркунча буданд.
Бояд қайд кард, ки Гвидо бозёфташро саховатмандона истифода бурда, онро моликияти чахонӣ гардондааст. Вай дар ин мавзуъ камаш чор рисола навишт ва онҳо то ҳол боқӣ мондаанд. Маҳз ба шарофати пайдоиши ҳайати мусиқӣ забони байналмилалии навозандагон – итолиёвӣ ҳисобида мешавад.
Пайдоиши номҳои нотаҳо
Дар аввал, Гвидо кӯшиш кард, ки қайдҳоро (нотаҳоро) дар ангуштони худ нишон диҳад. Аломатҳои мураббаъ – қайдҳои муаллифии Гвидо Аретинский, ки аз тарафи ӯ дар чор сатри тахтаи оддӣ гузошта шуда буд, ба табъи ҳама мувофиқ меомад. Чунин система хеле зуд шакли соддатарин ва қулайтарини сабти мусиқӣ гардид. Маҳз дар он давра мусиқӣ аз ҳудуди калисо берун рафта, нахуст дар қасри хоҷагону ашрофиён садо дод ва баъдан дар театрҳо, толорҳои консертӣ ва хиёбонҳои шаҳрӣ пайдо шуда, ба мероси ҷаҳонӣ табдил ёфт.
Тафсири муосири номҳои мусиқӣ одатан ба таври зерин ифода карда мешавад:
До (Do) – Dominus – Худованд;
Ре (Re) – rerum – материя;
Ми (Mi) – miraculum – мӯъҷиза;
Фа (Fa) – familias рlanetarium – Системаи офтобӣ ё оилаи сайёраҳо;
Сол (Sol) – solis – Офтоб;
Ля (La) – lactea via – Роҳи Каҳкашон;
Си (Si) – siderae – осмон.
Таҳияи Барно ТАҒОЕВА, хабарнигори мактаби Маркази тадқиқоти журналистии Тоҷикистон
