“Забони шеъри Рӯдакӣ забони меъёр ва забони адабии мост, ки онро бо гузашти дувоздаҳ аср мо имрӯз низ истифода мебарем ва бо шеъри Рӯдакӣ ҳар рӯз сухан мегӯем.”
Эмомалӣ Раҳмон
Ҳамасола 22 сентябр дар Тоҷикистон иди бузургдошти сардафтари адабиёти оламгири тоҷику форс, иди мероси адабию илмӣ, фаннӣ ва ахлоқии беш аз ҳазорсолаи тоҷик, рӯзи ифтихор аз камолоти тамаддуни миллӣ, рӯзи тавонотарин шоири даврони Сомониён – устод Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ таҷлил карда мешавад.
Абуабдуллоҳи Ҷаъфар ибни Муҳаммад Рӯдакӣ, маъруф ба Рӯдакӣ, яке аз бузургтарин ва аввалин шоирони форсу тоҷик мебошад, ки дар асри IX ва X зиндагӣ карда, асосгузори адабиёти классикии тоҷик маҳсуб меёбад. Вай тақрибан дар солҳои 858 дар деҳаи Панҷрӯд, наздикии шаҳри Панҷакенти имрӯза ба дунё омадааст. Рӯдакӣ ҳамчун қофиласолори шеър ва адабиёти форсӣ, бо осори гаронбаҳояш, ба рушди забону адабиёти тоҷик саҳми бузурге гузоштааст.
Рӯдакӣ аз хурдсолӣ ба илму дониш майлу рағбати зиёд дошт ва бо зеҳни тезу маҳорат дар камоли ҷавонӣ дар илми замони худ маҳорати баланд пайдо кард. Бар асоси манбаъҳои таърихӣ, ӯ ҳанӯз дар даврони кӯдакӣ Қуръонро азёд карда, ба шеър ва мусиқӣ шавқ зоҳир намудааст. Ӯ дониши васеъ дар забонҳои арабӣ ва форсӣ дошта, қувваи зеҳнии баланд ӯро яке аз саромадони илму адаб ва мусиқии замони худ гардонидааст.
Шоири бузург ҳанӯз дар ҷавонӣ ба дарбори амири Самониён, Наср ибни Аҳмади Сомонӣ, даъват шуда, ба сифати шоири дарборӣ дар хидмати ин давлатдор қарор гирифт. Дар замони ҳукмронии Наср ибни Аҳмад ва хусусан давраи давлатдории амир Исмоили Сомонӣ, Самарқанд ва Бухоро ҳамчун марказҳои илму фарҳанги ҷаҳонӣ шинохта мешуданд ва дар ин муҳит имкониятҳои васеъ барои эҷодиёти Рӯдакӣ фароҳам омада буданд.
Рӯдакӣ аввалин шоирест, ки ба таври комил ва ҳунармандиёна шеъри форсиро дар шаклҳои гуногун, аз ҷумла қасида, ғазал, рубоӣ ва қитъа, ба камол расонд. Бо ин кор ӯ роҳи наверо дар адабиёти форсӣ боз кард ва заминагузори шеър ва адабиёти дарборӣ ва классикӣ гардид. Пеш аз ӯ шеър асосан шифоҳӣ буд, вале Рӯдакӣ бо сабки навишти худ шеърро ба як ҳунари хаттӣ ва адабӣ табдил дод.
Бешубҳа, Рӯдакӣ аввалин шахсиятест, ки ҳам шеърро ба як сатҳи баландтари адабӣ бардошт ва ҳам онро бо муаммоҳои ҳаёт ва мавзуъҳои иҷтимоӣ тавъам намуд. Вай бо истифода аз забони форсӣ аввалин қасидаҳои бузургеро офарид, ки ба рушди адабиёти минбаъдаи тоҷик таъсири бузург расонданд.
Мутаассифона, қисми зиёди осори Рӯдакӣ дар тӯли асрҳо аз байн рафтааст. Аз садҳо ҳазор байт шеъре, ки дар замони зиндагонии ӯ эҷод шуда буд, имрӯз танҳо қисмати ками он то замони мо расидааст. Аз ҷумла, баъзе аз маъруфтарин қасидаву ғазалҳои ӯ, ки хусусияти пандомез ва ахлоқӣ доранд, то имрӯз зиндаанд.
Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ на танҳо ҳамчун як шоир, балки ҳамчун як инсони комил ва хирадманд, пайвандгари наслҳои гуногуни адабиёти форс-тоҷикӣ ва асосгузори он эътироф шудааст. Вай бо эҷодиёти худ ба наслҳои баъдӣ роҳ кушода, сабку услуби шеъри форсиро ба шакли мукаммали худ расонид. Беҳуда нест, ки вай ҳамчун “падари шеър” ёд мешавад, зеро маҳз бо осори ӯ адабиёти форсӣ-тоҷикӣ рушду такомул ёфт.
Рӯдакӣ ҳамчун “Маликушшуаро” (Подшоҳи шоирон) унвон гирифтааст ва шеърҳои ӯ дар рушди адабиёти минбаъдаи форсӣ нақши бузург бозиданд. Дар тӯли асрҳо, бузургони зиёде аз Абуабдуллоҳи Рӯдакӣ бо эҳтироми баланд ёд кардаанд ва осори ӯро сутудаанд. Ин ҷо баъзе аз гуфтаҳои шахсиятҳои маъруф дар бораи ӯ оварда шудаанд:
Абулфазли Байҳақӣ (ё Қофии Байҳақӣ), таърихнигори асри XI, дар китоби худ «Таърихи Байҳақӣ» Рӯдакиро чунин ёдовар мешавад:
– «Рӯдакӣ устоди шоирон аст ва ҳамаи шеърҳо зебо ва равон гуфтааст. Дар ҷаҳон мисли ӯ шеъргӯйи ҳунарманд ва хушсалиқа пайдо нашуда буд.»
Низомии Арӯзии Самарқандӣ дар китоби худ «Чаҳор мақола» дар бораи истеъдоди Рӯдакӣ гуфтааст:
– «Рӯдакӣ шоире буд, ки ҳамаи шоирон аз ӯ пайравӣ мекарданд ва шеърҳои ӯ дар тамоми кишварҳои форсизабон машҳур буд.»
Муҳаммад Авфӣ, муаллифи «Лубоб-ул-албоб», ки яке аз аввалин тазкираҳои шеъри форсиро навиштааст, дар бораи Рӯдакӣ чунин навишта:
– «Чунон шеър меофарид, ки дар забон сабук ва дар маънӣ пур аз мазмун ва лутф буд. Чунин гуфтори баланд касеро ҷуз ӯ насиб нашуд.»
Саъдӣ Шерозӣ, шоири бузурги форс, дар бораи мероси Рӯдакӣ чунин гуфтааст:
– «Ҳар чӣ шоирон пас аз ӯ гуфтаанд, аз равиши ӯ будааст ва роҳи ӯ паймудаанд.»
Аҳмади Дониш, маорифпарвари тоҷик дар асри XIX, Рӯдакиро чунин тавсиф мекунад:
– «Рӯдакӣ саромади шоирон ва бузургтарини суханварони Осиёи Миёна буд. Шеърҳои ӯ илҳоми пок ва ҳақиқатро бо зебоӣ ифода менамуд.»
Шиблии Нуъмонӣ, адабиётшиноси маъруфи форсизабон, дар китобаш «Шеър-ул-Аҷам» дар бораи Рӯдакӣ чунин мегӯяд:
– «Рӯдакӣ на танҳо шоир, балки фалсафаомӯзи зиндагӣ буд, ки дар шеъраш ақлу эҳсос ҳамгироёна ҷорӣ буданд.»
Ин гуфторҳо нишон медиҳанд, ки Рӯдакӣ дар тӯли таърих ҳамчун шоире бузург ва устоди шеър шинохта шудааст, ва осори ӯ дар рушди адабиёти форсӣ ҷойгоҳи муҳим дорад.
Аз соли 2002 бад ин сӯ дар Тоҷикистон ҳамасола 22 сентябр бо номи рӯзи Рӯдакӣ гиромӣ дошта мешавад.
Зеҳни сунъӣ
