Ё чаро то ҳол бархе аз ғалатҳо ислоҳ намешаванд?
Мусаллам аст, ки баъд аз соҳибистиқлол гаштани Тоҷикистон таваҷҷуҳ ба забони тоҷикӣ зиёд гардид. Он ғалату иштибоҳе, ки содир мешуданд, тадриҷан ислоҳ мешаванд. Қаламкашон кӯшиш мекунанд, ки дар навиштаҷоти худ ба ғалат роҳ надиҳанд. Барои ислоҳи ин ғалатҳо аксари донишмандони дилсӯзи мо саҳм гузоштаанд. Аз ҷумла, академик Муҳаммадҷон Шакурӣ, профессорон Мукаррама Қосимова, Баҳриддин Камолиддинов ва ғ. бо асарҳои машҳурашон «Ҳар суханн ҷоеву ҳар нуқта мақоме дорад», «Сухан бояд ба дониш дарҷ кардан» ва «Сухан аз баҳри дигарон гӯянд» ва ғайра дар пешбурди маданияти сухан нақши муҳим бозидаанд. Дар китобҳои мазкур баъзе аз ғалатҳо зикр ёфтаанд, вале мутаассифона боз чунин ғалатҳоро такрор мекунем. Нақши Воситаҳои ахбори омма, хусусан телевизион дар пешрафти маданияти сухани мардум назаррас аст. Тасмим гирифтем, ки баъзе аз ғалатҳое, ки аз ҷониби ВАО дар гуфтору навиштор мушоҳида мешавад, ишора кунем.
Ибораи «баромад кардан»-вожаи баромад дар «Фарҳанги забони тоҷикӣ» ба маънои «берун шудан», «хориҷ шудан» омадааст. Масалан, «фалонӣ аз хонааш баромад» дар ин ҷо феъли «баромад» феъли замони гузаштаи шахси сеюми шумораи танҳоро ифода мекунад. Дар «Фарҳанги забони тоҷикӣ» шарҳи он зикр ёфтааст. Ин тавзеҳот ба ҳам хеле наздиканд. Дар забони адабии имрӯзаи мо ин калима маънои дигар пайдо намудааст. Ба маънии «сухан кардан», «ҳунарнамоӣ кардан», «қувваозмоӣ кардан». Масалан, «Фалонӣ дар телевизион хуб баромад кард», «ҳозир баромади гуруҳи «Зебо»-ро тамошо мекунем», «дар ин мусобиқа варзишгарони мо хуб баромад карданд» ва ғайра калимаи баромадро дар ин мавридҳо бисёр истифода мебаранд, ки ғалат аст. Дар ин маврид мардуми Эрону Афғонистон дар шакли «сухан кардан», «суханронӣ кардан», «ҳунарнамоӣ кардан», «қувваозмоӣ кардан» истифода мебаранд, ки зебо ва ба маврид аст. Хуб мешуд, ки чунин вожаву ибораҳоро мисли онҳо истифода мебурдем.
«Бурдборӣ»-ин вожа низ нодуруст истифода мешавад. Дар «Фарҳанги забони тоҷикӣ» ин вожа чунин шарҳу тавзеҳ ёфтааст: сабру таҳаммул, тоқат, яъне дар ҳолатҳои душвор, вазнин, мушкил, барои дилбардорӣ кардан истифода мешавад. Вале, имрӯзҳо ин вожаро дар ҳолатҳои хурсандӣ, руҳбаландӣ дар тӯйи арӯсиву домодӣ ва ҳатто дар ВАО баъзе аз соҳибзабононамон нодуруст истифода мебаранд. Ба ҷойи ин вожа калимаҳои комёбӣ, хушбахтӣ ё пирӯзиро истифода кунем дурусттар аст.
«Ҳусни хат»-қариб ҳамаи мо мегуем, ки «фалонӣ ҳусни хати зебо дорад». Ҳусн маънои зебоиро дорад, агар хати фалонӣ зебо гуем беҳтар аст.
Ибораи «Раҳмати калон», дар мавриди ғалат будани ин ибора борҳо нигоштаанд, вале мутаассифона, то кунун ибораи мазкур нодуруст истифода бурда мешавад. Ибораи мазкур аз забони русӣ ҳамон «большой спасибо» аст. Вожаи «Раҳмат» дар «Фарҳанги забони тоҷикӣ» ба ду маънӣомадааст: 1. Меҳрубонӣ, шавқат, ғамхорӣ, дилсӯзӣ, раҳмат кардан, меҳрубонӣ кардан. 2. Бахшоиш кардан, авф, омӯзиш аз тарафи Худо. Вожаи мазкур дар «Ғиёсу-ул-луғот» чунин омадааст: Раҳмат-раҳмон ба маънои бахшанда ба ҷуз аз зоти Ҳақтааллоҳ бар дигаре раво нест. Бояд зикр намуд, ки ҳатто вақти номгузорӣ халқи оммӣ ба иштибоҳ роҳ медиҳанд. Дар як маърака доир ба номгузорӣ баҳсу мунозираи зиёд шуд, нафаре бо ифтихор гуфт, ки падару модараш ба ӯ номи хуби мусалмонӣ гузоштаанд, яъне Химоруллоҳ. Ҳар нафаре, ки забони арабиро медонад, огоҳ аст, ки химор маркаб ва ё ин ки хар мешавад. Яъне Хари Худо. Надонистани забон моро ба чунин ғалат навиштану ғалат ном гузоштан мебарад. Дар охирон суҳбате, ки бо марҳум академик Муҳаммадҷон Шакурӣ доштам, гуфта буд, ки дар мактабҳои миёнаи ҷумҳурӣ қоидаро меомузанду халос. Хуб мешуд, ки ба омӯзиши забон машғул мешудем. Зеро, аксари олимону донишмандон, бе ғалат сухан кардаву навишта наметавонанд. Барои покиза нигоҳ доштани забони модариамон бояд ҳар як нафари мо саҳмгузор бошему онро посу гиромӣ дорем. Як эронӣ ва ё афғоне, ки дар Амрико ва ё Аврупо таваллуд шудаву ҳеҷ гоҳ ватани худро надида, чунон бо забони модариаш сухан мекунад, ки кас дар ҳайрат мемонад, вале дар мо бошад, олимону профессорону академикҳо дуруст сухан гуфта наметавонанд, беғалат навишта наметавонанд.
Азимҷон Бадалов
