(Ё ҳодисаҳои февралӣ оғози фаъолияти тахрибии ТТЭ ҲНИ)
Ибтидои соли 1990 дар ҳаёти сиёсӣ-иҷтимоии ҷумҳуриҳои шӯравӣ-сотсиалистии Осиёи Миёна (ҳоло Осиёи Марказӣ) тағйироти куллӣ ба вуҷуд овард. Як қатор дигаргуниҳои манфии ба вуқуъ пайваста нобоварии мардумро ба фардои дурахшон афзуда, ба бесарусомонӣ дар мудирияти минбаъдаи давлат оварда расонид.
Дар натиҷаи аз ҷониби нерӯҳои тахриботии хориҷию дохилӣ содир гардонидани як қатор амалҳои харобкорона ба вазъияти иқтисодӣ ва иҷтимоии ҷумҳуриҳои қаламрави собиқи шӯравӣ таъсири ниҳоят манфӣ расонида шуд. Сатҳи некӯаҳволии мардум коҳиш ёфта, ин падида боиси ноором гардидани вазъи сиёсию амниятӣ ва сар задани тазоҳуротҳо дар фазои ИҶШС шуданд.
Вазъияти номусоиди сиёсӣ-иҷтимоӣ, ки алангаи он манотиқи гуногуни Иттифоқи Шӯравиро фаро гирифта буд, боиси ташаккул ва пуравҷ гардидани омили тааcсуби динӣ дар кишварҳои шӯравӣ-сотсиалистии Осиёи Миёна шуд.
Аз ин гуна фурсат истифода бурда, созмону гурӯҳҳои алоҳидаи иртиҷоӣ, радикалӣ ва манфиатдори ифротӣ-динӣ фаъолияти зиддиконститутсиониро ба роҳ монда буданд. Онҳо бо бурдани таблиғоти ифротгароёна ва барангехтани кинаву адовати динӣ-мазҳабӣ мардумро ба тазоҳуроту гирдиҳамоиҳо даъват менамуданд.
Қобили зикр аст, ки саркардагони созмону гурӯҳҳои ифротгароёни динӣ-сиёсӣ барои дар кишварҳои Осиёи Миёна роҳандозӣ намудани фаъолияти тахрибкорона, қаблан дар кишварҳои хориҷӣ таҷриба гирифта буданд.
Масалан, бори аввал моҳи майи соли 1989 дар водии Фарғона задухӯрдҳои байниқавмӣ ба вуҷуд омад, ки он ду рӯз идома ёфта, чандин нафар захмӣ гардиданд. Ба ин нигоҳ накарда, моҳи июни ҳамон сол задухӯрди қавмӣ дар водии Фарғона ва Қуқанд такроран сар зад.
Ҳодисаҳои манфии дар бархе аз ҷумҳуриҳои собиқ шӯравӣ бамиёномада ба Тоҷикистон низ бетаъсир намонд. Рӯзҳои аввали моҳи феврали соли 1990 дар шаҳри Душанбе иғвоангезон бо паҳн намудани ҳар гуна овозаҳо мардумро ба хашм оварда, ба тазоҳурот даъват карданд.
Издиҳоми бузурги одамон дар назди бинои Кумитаи Марказии ҲК ҷамъ гардида, ба пешниҳод кардани даъвоҳои гуногуни дорои хусусияти иҷтимоӣ шуруъ намуданд.
Аммо рӯзи дигар вазъият шиддат гирифта, тазоҳурот хусусияти сиёсӣ гирифт ва истеъфои роҳбарияти Ҳукумати ҷумҳуриро талаб карданд. Гирдиҳамомадагон ба бинои ҳукумат ҳамла намуда, қисмате аз биноро хароб карданд.
Дар натиҷаи тезутунд гардидани вазъият як қисми тазоҳуротгарон даст ба ғорати марказҳои савдо ва содир намудани дигар ҷиноятҳо заданд. Натиҷаи амали тундгароёни динӣ он ҳам гардид, ки чандин нафар мардуми бегуноҳ кушта шуданд.
Танҳо баъд аз истифодаи нерӯҳои қудратӣ вазъият зери назорат гирифта шуда, тартиботи ҷамъиятӣ барқарор гардид ва фаъолияти маъмулии идораву корхонаҳои шаҳр таъмин карда шуд.
Он рӯзҳо рӯҳонияти тундгарои иртиҷоӣ ва хусусан, саркардагони ТТЭ ҲНИ бо мақсади расидан ба аҳдофи ғаразноки худ мардумро бо роҳи бурдани таблиғоти экстремистӣ ва макру фиреб дар масҷиду маҳаллаҳо ба майдони тазоҳурот даъват мекарданд.
Бояд ёдовар шуд, ки радикализм ва ифротгароии динӣ дар охири солҳои 80 ва аввали солҳои 90-уми асри гузашта маҳз аз ҷониби мубаллиғони наҳзатӣ ташвиқу тарғиб гардида, арзишҳои миллиро коҳиш медод ва ҷомеаро дар ҳолати таҳлукаю нофаҳмӣ қарор медод. Бо ин роҳ онҳо мехостанд тадриҷан вазъро ноором сохта, мақсадҳояшонро амалӣ кунанд.
Рӯҳониёни иртиҷоию бегонапараст бо мақсади аз байн бурдани сохти конститутсионӣ ва давлати дунявӣ, таъсис додани давлати теократӣ миёни пайравону ҳамақидаҳояшон идеологияи иртиҷоии исломи сиёсиро тавассути адабиёти аз хориҷ воридгардидаи бунёдгузорони ҳаракати экстремистии “Ихвон-ул-муслимин” (фаъолияташ мамнуъ дар Тоҷикистон) ташвиқу тарғиб менамуданд. Агарчи рӯҳониён дар ибтидо дар шакли “давра” ва гурӯҳҳои алоҳида пинҳонӣ фаъолият мекарданд, бо истифода аз вазъияти бавуҷудомада соли 1990 фаъолияти худро ошкоро ба роҳ монданд.
Ҳамин тавр, ҳодисаҳои феврали соли 1990 оғози фаъолияти тахрибии рӯҳониёни иртиҷоии қудратталаб, аз ҷумла наҳзатиҳо маҳсуб ёфта, оқибат ба сар задани ҷанги дохилӣ оварда расонид.
Бо таъсис додани ташкилоти террористии “Ҳизби наҳзати исломӣ” саркардагони он бо дастуру супориш ва дастгирии маънавию молиявии доираҳои манфиатдори кишварҳои хориҷӣ ҳадафи сарнагун кардани сохти конститутсионӣ ва давлати миллию дунявии тоҷикон ва таъсис додани давлати теократиро доштанд.
Наҳзатиҳо оқибат як қисми мардумро гумроҳ намуда тавонистанд, ҷомеаро ба гирдиҳамоиҳо, мубориза бар зидди ҳукумати вақт ва ба даст овардани ҳокимият даъват намуда, дар муддати кӯтоҳ бо дастгирии ҳамаҷонибаи доираҳои манфиатдори кишварҳои хориҷӣ, кишварро ба ҷанги таҳмилии шаҳрвандии солҳои 1992-1997 кашиданд.
Бо вуҷуди баъди имзои Созишномаи истиқрори сулҳ дубора ба қайди расмӣ гирифта шудан ва ба даст овардани имконияти фаъолият, наҳзатиҳо аҳдшиканона фаъолияти тахрибкоронаи худро бар зидди манфиатҳои миллии Тоҷикистон давом дода, барои ноором сохтани вазъ даст ба амалҳои террористӣ ҳам заданд.
Аз ҷумла, пас аз нокомӣ дар интихоботи навбатии парлумонӣ, моҳи марти соли 2015 роҳбарият ва аъзоёни фаъоли ТТЭ ҲНИ ба хориҷа фирор намуда, аз хориҷи кишвар истода тибқи нақшаи қаблан тарҳрезинамудаашон ҷонибдоронашонро водор намуданд, ки моҳи сентябри ҳамон сол даст ба табаддулоти низомӣ зада, ғайриқонунӣ қудрати сиёсиро соҳиб гарданд.
Албатта, ин нақшаи зиддимиллии онҳо бо шарофати фаъолияти пурсамари мақомоти қудратӣ ва аз сиёсати давлатӣ пуштибонӣ кардани тамоми мардум комёб нагардид.
Бо вуҷуди ин ҳама, саркардагону пайравони ТТЭ ҲНИ имрӯз бо истифода аз чанд сомонаҳои ифротии таъсисдодаашон ва шабакаҳои иҷтимоии интернетӣ фаъолияти тахрибкоронаи худро зидди давлату миллати тоҷик идома медиҳанд, ки амали душманона ва хиёнат аст.
Ҷомеаи имрӯзаи кишвар бояд хуб дарк кунанд, ки рехтани хуни мардуми бегуноҳ дар ҳодисаҳои февралии соли 1990 ва баъди он сар задани ҷанги шаҳрвандии бародаркуш гуноҳи азими рӯҳониёни мансабталабу хуруфотзадаи наҳзатӣ буд.
Итминон дорем, ки ҷомеаи имрӯзаи кишвар, хусусан, ҷавонон аз мақсадҳои ғаразноку амалҳои хиёнаткоронаи наҳзатиён комилан огоҳ буда, ба доми авомфиребонаи ин тӯдаи бадхоҳ намеафтанд.
А. САЛИМОВ,
пажуҳишгар
