Сиёсати таҳримии Ғарб алайҳи Русия натиҷае надод. Русия на танҳо бомуваффақият ба таҳримҳо муқобилат нишон медиҳад, балки аз суқути иқтисодиёт ва пули миллӣ раҳо мешавад. Русия ба таври муътадил рушд мекунад. Аз ин рӯ, барои кишварҳои Осиёи Марказӣ, аз ҷумла Тоҷикистон идома додани ҳамкорӣ бо ин кишвар аз манфиат холӣ нест.
Таҳримҳо ноком шуданд
Тибқи маълумоти Махзани ҷаҳонии мониторинги таҳримҳои «Castellum.ai” аз моҳи феврали соли 2022 ба ин сӯ алайҳи Русия 11327 таҳрим ҷорӣ шудааст, ки шумори умумии онҳо аз 14000 мегузарад. Теъдоди таҳримҳо алайҳи Русия аз Эрон (4268 таҳримҳои гуногун), Сурия (2643 таҳрим) ва Кореяи Шимолӣ (2133 таҳрим) зиёд аст.
Дар тӯли як соли охир беш аз 40 кишвар алайҳи Русия таҳримот ҷорӣ кардаанд – ба ин рӯйхат ИМА, кишварҳои Иттиҳоди Аврупо, Канада, Британияи Кабир ва ғайра шомиланд. Аммо аллакай маълум аст, ки ҳамаи ин тадбирҳо Русияро ба бӯҳрони иқтисодӣ гирифтор карда наметавонанд. Иттиҳоди Аврупо ва Амрико қасд доранд, ба он кишварҳое, ки дар интиқоли молҳои мамнуъ ба Русия даст доранд, таъсир расонанд ва ҳатто ба Тоҷикистон бо таҳримҳои дуввумдараҷа таҳдид карданд.
Ба андешаи Энн Клунэн, дотсенти Мактаби аспирантураи баҳрии (Naval Postgraduate School) Калифорния, Иёлоти Муттаҳида ҳатто нақша дорад, ки барои ҳамаи кишварҳои Осиё як низоми умумии таҳримотӣ ҷорӣ намояд. Ин маънои онро дорад, ки Ғарб на ба беҳбудии сокинони кишварҳои Осиёи Марказӣ ғамхорӣ менамояд, балки дар мавриди муҷозоти Русия нақша мекашад.
Ба шарофати иқдомоти саривақтӣ Ҳукумати Русия тавонист, ки на танҳо пайомадҳои сиёсати таҳримии Ғарбро то ҳадди имкон кам кунад, балки ба ҳамкориҳои мутақобилан судманд бо бисёр кишварҳои дӯст, аз ҷумла Тоҷикистон ва дигар кишварҳои Осиёи Марказӣ тақвият бахшад. Душанбе набояд ба таҳдидҳои Ғарб, ки ба қатъи робитаҳо бо Русия даъват мешавад, дода гардад.
Президенти Русия Владимир Путин қайд кард, ки ба шарофати таҳримҳо дар як қатор соҳаҳои мураккаби кишвар истеҳсолот воқеан афзоиш ёфтааст: «Мо салоҳиятро дар радиоэлектроника, истеҳсоли ҳавопаймоҳо, соҳаи мушаксозӣ ва дорусозӣ барқарор кардем. Айни ҳол равандҳо дар соҳаи мошинсозии вазнин ба роҳ монда шудаанд. Русия кишвари пешсаф дар содироти ғалла ва гандум гардид. Хариди воридотии мо ба маротиб кам шуд, дар истеҳсолоти гӯшт талаботи мардуми мо қариб пурра қонеъ гардонида мешавад.”
Дар Ғарб хуб дарк мекунанд, ки таҳримҳо натиҷаи дилхоҳ наоварданд ва ҳоло барои лағви онҳо пайваста даъватҳо шунида мешаванд.
Ба ақидаи Саймон Ҷенкинс, шореҳи рӯзномаи бритониёии «The Guardian”, Иттиҳоди Аврупо бояд таҳримҳои зидди Русияро фаромӯш кунад, зеро ин онҳо асосан ба кишвар зарар меоранд. Ба гуфтаи Ҷенкинс, кишварҳои аврупоӣ ба ҷойи он, ки “Русияро ба тарки Украина маҷбур кунанд”, дар саросари ҷаҳон аз сабаби боло рафтани қимати маҳсулоти хӯрока ва энержӣ ба мардум азобу кулфат пеш меоранд. Ин муаллиф таъкид мекунад, ки дар баробари ин, кишварҳои Иттиҳоди Аврупо ҳар рӯз ба Русия ба маблағи тақрибан 1 миллиард доллар барои интиқоли нафту газ пардохт мекунанд. Вазъияти кунунӣ аз он гувоҳӣ медиҳад, ки Иттиҳоди Аврупо дар робита ба стратегияи фишори таҳримотии алайҳи Русия “чӣ кор карданашро намедонад”.
Тавре собиқ молиячии Уолл Стрит Майкл Ҳадсон дар мусоҳиба бо нашрияи олмонии «Junge Welt” иброз дошт, таҳримҳои иқтисодии Ғарб алайҳи Русия натиҷаи баръакс доданд: “Таҳримҳои ғарбӣ на танҳо Маскавро аз лиҳози иқтисодӣ мустақил карданд, балки аз ҳисоби болоравии қимати нерӯи барқ ба буҷаи давлат даромади иловагӣ оварданд».
Қаблан муовини канслер, вазири умури иқтисод ва ҳифзи иқлими Олмон Роберт Ҳабек изҳор дошт, ки аз маҳдуд кардани интиқоли нафт аз Русия ҳеч самаре нест. Ба гуфтаи ӯ, қадаған кардани (эмбаргои) нафт аз ҷониби Амрико боиси боло рафтани нархҳо дар бозорҳои ҷаҳонӣ гардид. Аз ин рӯ, Русия акнун ҳаҷми камтари захираҳоро фурӯхта, даромади бештар ба даст меорад.
Бо вуҷуди иддаоҳои баланд дар мавриди тарки Русия, беш аз 80 дарсади ширкатҳои ғарбӣ дар ин кишвар кор мекунанд ва ба буҷаи он андоз месупоранд. Аз ҷумла: Philip Morris, Japan Tobacco, Pepsi, Danone, Metro, Mars, Procter&Gamble ва ғайра. Ҳоло теъдоди ширкатҳо каме бештар аз 200 адад коҳиш ёфтааст. Бо вуҷуди ин, то ҳол дар Русия беш аз 1100 ширкатҳои хориҷӣ фаъолият мебаранд. Муомилоти умумии онҳо дар соли гузашта 213,9 миллиард долларро ташкил дод. Онҳо ба буҷаи Русия ҳудуди 3,5 миллиард доллар пардохт кардаанд.
Мустаҳкам кардани мавқеъҳо
Як соли зери таҳримҳо замони таҳкими ҳамкориҳои Русия ва Тоҷикистон гардид. Нишондиҳандаҳои гардиши мол ва сармоягузории кишварҳо ба ҳадди рекордӣ расиданд. Ҳаҷми гардиши мол миёни Тоҷикистон ва Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё дар соли 2022 620,6 миллион доллар афзоиш ёфта, 3,2 миллиард долларро ташкил дод. Ин маънои қариб чоряк маротиба зиёд шудани онро дорад. Шомилшавии Тоҷикистон ба Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё метавонад рушди боз ҳам бештари иқтисодиёти кишварро таъмин намояд, зеро чунин иқдом барои мо яке аз бузургтарин бозорҳои ҷаҳонӣ, долонҳои нави нақлиётӣ ва логистикиро, ки аз қаламрави кишвар мегузаранд ва Русияю Иттиҳоди АвруОсиёро бо Осиёи Ҷанубӣ мепайванданд, боз мекунад.
Ниёз Мирзоев, сиёсатшинос, устоди кафедраи робитаҳои байналмилалии ДМТ нақши бузург ва қавии Русияро чунин қайд мекунад: “Маҳз ба шарофати Русия низоми бисёрқутбии ҷаҳон барҳам дода шуд. БРИКС дар ҳоли рушд аст, Эрон ба ҳайси 9-умин кишвар ба СҲШ шомил шуд ва сарфи назар аз таҳримҳо босуръат рушд мекунад. Ба зудӣ Беларусия низ ба СҲШ ҳамроҳ мешавад. Дар баробари ин, иттиҳодияҳо, аз ҷумла Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё низ рушд мекунанд – вазири корҳои хориҷии Русия Сергей Лавров дар ҷараёни сафари ахираш ба Тоҷикистон бори дигар дар бораи бартариҳои ин Иттиҳод ёдоварӣ кард ва ба назарам, Тоҷикистон дер ё зуд ба он ҳамроҳ хоҳад шуд. Ин бахусус барои муҳоҷирони корӣ муҳим аст. Дар ин Иттиҳод Қирғизистон аллакай имтиёзҳо дорад, Ӯзбекистон низ ба ҳайси нозир аз имтиёзҳои он баҳра мегирад. Фикр мекунам, ба ҷуз аз шомил шудан ба Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё илоҷи дигаре надорем, зеро аз хатарҳо дида, фоидааш бештар аст.
Форуми байналхалқии иқтисодӣ, ки ба наздикӣ дар шаҳри Петербург баргузор гардид, қудрат ва маъруфияти Русияро нишон дод, бисёре аз кишварҳои ғарбӣ воқеан ҳам Русияро дастгирӣ мекунанд, вале инро ошкоро нишон дода наметавонанд. Дар байни онҳо Олмон ва Британияи Кабир бо вобастагии худ аз Иёлоти Муттаҳидаи Амрико фарқ мекунанд. Онҳо ҳеч гоҳ эҳёи Русияро намехостанд. Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ҷаҳон якқутба шуд, аммо ҳоло ба ин тартиботи ҷаҳонӣ бояд хотима бахшид. Албатта, Ғарб аз эҳё шудану нуфуз пайдо кардани Русия, инчунин, аз он ки бисёр кишварҳо ба ҷониби Русия майл доранд, хурсанд нест».
Дастоварди дигар – ин даст кашидан аз доллар мебошад. Гузариш ба асъори миллӣ дар тиҷорат бо Русия ва дигар кишварҳои Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё барои Тоҷикистон судманд аст. Зеро ин имкон медиҳад, ки хароҷотҳои муомилотӣ (трансаксионӣ) кам карда шаванд. Инчунин, истифодаи асъори миллӣ дар пардохтҳои байналмилалӣ боиси афзудани талабот ба асъори миллӣ ва устувор гардидани қурби он мегардад.
Сиёсати муҳоҷиратӣ
Русия ҳамасола садҳо ҳазор шаҳрванди Тоҷикистонро бо ҷойи кор таъмин мекунад, танҳо дар соли 2022 муҳоҷирони тоҷик ба ватани худ ҳудуди 3 миллиард доллари амрикоӣ интиқол додаанд, ки ин ҳудуди чаҳоряки маҷмӯи маҳсулоти дохилии кишварро ташкил медиҳад. Агар Тоҷикистон ба Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё ворид шавад, он гоҳ маоши муҳоҷирон боло рафта, шароити будубош ва кор дар доираи Иттиҳод беҳтар мегардад, ки он ба Тоҷикистон дар давоми 5 соли баъди шомил шудан ба Иттиҳод иловатан 1,3-1,5 миллиард доллари амрикоӣ даромад меоварад.
Дар Тоҷикистон афзоиши интиқоли пули муҳоҷиронро ба фаъол шудани пардохтҳои электронӣ дар низоми бонкӣ марбут медонанд. Аз тарафи дигар, шумори муҳоҷирон низ меафзояд. Тибқи маълумоти Хадамоти марзбонии ХФА, дар соли 2022 аз рӯйи теъдод дар байни коргарони хориҷӣ дар Русия тоҷикон (пас аз шаҳрвандони Ӯзбекистон) дар ҷойи дуввум қарор доранд.
Дар соли 2022 шумори мардони аз Тоҷикистон ба Русия ҳиҷраткарда 207 фоиз афзуда, қариб ба нишондиҳандаи рекордии соли 2013 баробар шудааст. Муҳоҷирати занон низ дар ҳоли афзоиш аст. Ба иттилои Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон шумори занони муҳоҷир дар соли 2022 беш аз ду баробар афзоиш ёфта, зиёда аз 121 ҳазор нафарро ташкил додааст, ки нисбат ба соли 2021 72 ҳазор нафар зиёдтар аст.
Идоракунии салоҳиятноки равандҳои муҳоҷирати меҳнатии шаҳрвандони хориҷӣ дар Федератсияи Русия ин кишварро диққатҷалбкунанда мегардонад ва ба рушди давлат мусоидат менамояд. Ғарб моро ба он даъват мекунад, то робитаҳоро бо Русия қатъ кунем, вале аз сарнавишти шаҳрвандони мо, ки дар Русия кору зиндагӣ мекунанд, парвое надорад. Ба кишварҳои ғарбӣ муҳоҷирони тоҷик даркор нестанд, дар ҳоле ки Русия бозори асосии берунии меҳнат барои мардуми мо ба ҳисоб меравад. Даст кашидан аз ҳамкорӣ бо Русия таҳти фишори Ғарб боиси якбора коҳиш ёфтани даромади аҳолӣ ва ноором шудани вазъи сиёсии дохилии кишвар мегардад, ки хушбахтона, инро ҳам дар Русия ва ҳам дар Тоҷикистон хуб мефаҳманд.
Ба фарқ аз ИМА ва шариконаш, Русия бо Тоҷикистон ҳамкориҳоро дар ҳама соҳаҳо инкишоф медиҳад, аз ҷумла тиҷорат, технологияҳои баланд, маориф, тиб, саноат, гидроэнергетика, фарҳанг ва ғайра.
Матлубаи Қ.
