Дар ҳошияи конференсияи илмӣ-назариявии ҷумҳуриявӣ дар мавзуи «Мавқеъи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муқовимат бо экстремизми динӣ ва терроризми байналмилалӣ», Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, 6 октябри 2023.
Бо ташаббуси Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон санаи 6-уми октябри соли 2023 дар шаҳри Душанбе конференсияи илмӣ-назариявии ҷумҳуриявӣ дар мавзуи «Мавқеъи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муқовимат бо экстремизми динӣ ва терроризми байналмилалӣ» баргузор гардид. Дар конференсия масоили мубориза бо экстремизми динӣ ва терроризми байналмилалӣ дар паёмҳо ва суханрониҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, таҳдидҳо ва хатарҳои муосир ба амнияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Осиёи Марказӣ, иштироки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муқовимат ба таҳдидҳои терроризми байналмилалӣ, ифротгароии динӣ ва қочоқи маводи мухаддир дар доираи Созишномаи ҳамкории Шанхай (СҲШ), фаъолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти таъмини сулҳ, амният ва суботи минтақа дар доираи Созмони Аҳдномаи амнияти дастаҷамъӣ (СААД), нақши Маркази зидди террористии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил дар мубориза бо таҳдидҳо ва хатарҳои муосир ва саҳми Тоҷикистон дар он, низоъҳои динӣ-сиёсии замони муосир ва таъсири онҳо ба амнияти миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Афғонистон – манбаи таҳдидҳо ва хатарҳо ба амнияти минтақаи Осиёи Марказӣ баррасӣ шуданд.
Бояд таъкид кард, ки Президенти Тоҷикистон ҳамеша дар мулоқоту суханрониҳояш таъкид мекунад, ки барои ҷилавгирӣ аз фаъолияти террористон давлатҳоро зарур аст, ки зимни ҳифзи сарҳад тадбирҳои назоратиро мувофиқи уҳдадориҳо ва дар доираи ҳуқуқи байналмилалӣ амалӣ намуда, ҳамкорӣ ва муборизаҳои муштарак ба роҳ монанд.
Ҳамин тариқ, дар оғози конфронсияи мазкур президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон академик Фарҳод Раҳимӣ қайд намуд, ки нишасти имрӯза бешубҳа инъикоскунандаи ҳадафҳои созандаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати сулҳу субот ва ҷилавгирӣ аз хатару таҳдидҳо мебошад.
Дар идомаи нишасти илмӣ зикр гардид, ки нақши олимону муҳаққиқон дар ҳифзи ҷомеаи озоду орому обод муҳим буда, ҳамкориҳо дар таълиму ташвиқи созандагӣ бояд бештар тақвият ёбад. Дар кори конференсия ҳамзамон ноиби президенти АМИТ Муҳаммад Абдураҳмон, директори Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ Назар Муъмин Абдуҷалол, вакили Маҷлиси намояндагон Саидҷаъфар Усмонзода, сиёсатшинос Акбаршо Искандаров, мудири кафедраи фалсафаи раёсати АМИТ Ғаффор Мирзоев, ҳуқуқшинос Зоир Ҷӯрахон Маҷидзода ва дигарон тамоили экстремистиву террористиро аз дидгоҳи илмҳои ҷомеашиносӣ мавриди баррасӣ қарор доданд.
Ҳамин тариқ, коршиносон, намояндагони вазорату идораҳои давлатӣ, ташкилотҳои ҷамъиятӣ ва коршиносони мустақил аз марказаҳои гуногун, аз ҷумла Институти Осиё ва Аврупои АМИТ, Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, Донишгоҳи Слявиянии Росия ва Тоҷикистон иштирок ва суханронӣ намуданд.
Иштикорчиён қайд карданд, ки мақсаду мароми конфронси мазкур, пеш аз ҳама, баррасии роҳи ҳалли мушкилоти мавҷуда буда, бояд таҳияи стратегияҳои нави рушд ва ҳамкориҳои дуҷонибаву бисёрҷонибаи идораву марказҳои дар соҳаҳои амнияту ҷилавгирӣ аз хатару таҳдидҳо бештар сурат гирифта, ҳамкориҳо дар бахшҳои иқтисод, сиёсат, фарҳанг, иттилооту ҳамлу нақл, бехатарӣ тавсеа ва тақвият ёбанд.
Нигорандаи сатрҳо аз иштирокчиёни конфронс буд ва мақолае зери унвони “Муборизаву муқовимат бо хатару таҳдидҳо (бо истифода аз формулаи PEACE)» ирсол карда, назару андешаашро иброз намуд, ки фишурдаи он ба таври зайл мебошад:
Хирад карпосро заррина созад,
Камолаш сангро оина созад.
(Муҳаммад Иқболи Лоҳурӣ)
Тағйирот ва фазои имрӯзаи равандҳои геополитикии ҷаҳон Тоҷикистон ва минтақаро низ бетаъсир нагузоштааст. Дар ин зимн, Истиқлолият ва Ватандӯстӣ аз ғояҳои асосӣ дар шинохти ҳуввияти миллӣ ва рушди тамаддуну фарҳангсолории мо – сокинони Тоҷикистон мебошанд. Бештари муаррихону нависандагон, гардишгарону тоҷирони дохиливу хориҷӣ, аз ҷумла Роберт Мидлетон ва Ҳав Томас тоҷику Тоҷикистонро дар китобе зери унвони “Тоҷикистон ва қуллаҳои баланди Помир” ба таври хос зикр карда, хотироташонро муфассал баён кардаанд, ки хонанда метавонад аз онҳо истифода кунад.
Ҳамасола дар паёми Президенти кишвар самтҳои гуногун, аз ҷумла Ватандӯстиву ҳифзи Истиқлолият мавриди баррасӣ қарор мегиранд, ки сиёсати дарҳои боз, илму маориф ва пешгирӣ аз равишу хатароти номатлуби ҷомеа низ шомиланд.
Зимнан, бояд зикр кард, ки миллати мо аз замонҳои қадим дорои хислатҳо ва одобу русуме буданд, ки таърихнигорон роҷеъ ба он хеле китобу рисолаҳо навиштаанду боз хоҳанд навишт.
Ин ҷо мехоҳем чанд андешаро дар бораи мактаби сулҳу созандагии Тоҷикистони навин ва муборизаву муқовимат бо таҳдиду хатарҳо бо истифода аз формулаи эҷодшудаи камина “PEACE”, ки маншаъ аз ташаббусҳои созандагӣ ва мактаби сулҳофаринии Тоҷикистон гирифтааст, баён намоем.
Аз давраи бостон тоҷикон мардуми бомаърифату бофарҳанг буданд ва то имрӯз дар миёни дигар халқҳои олам бо чунин арҷгузорӣ боқӣ мондаанд. Ҷасорату матонати миллати тоҷик дар даврони соҳибистиқлолии кишвар дубора эҳё гардида, дар натиҷа эҷоди ҳамгироиву сулҳу ваҳдат ба вуҷуд омад. Имрӯз Тоҷикистон бо сулҳу суботи сиёсӣ ва табиати зебову ҷаззобаш дар дилу дидаи гардишгарони олам ҷой гирифта, дар радифи амнтарин кишварҳои ҷаҳон қарор дорад.
Бо чунин ормону орзуҳои хубу шоиста мардумони ин сарзамин соҳиби давлат шуда, бо истифода аз донишу хирад ва роҳнамоии фарзандони фарзонаи худ барои эҳёи арзишҳои фарҳангиву миллӣ талошу мубориза намуда, Ватанро дар арсаи ҷаҳон муаррифӣ карданд. Бо чунин ташаббусшҳои созандаву шоиста тоҷикон мактаби сулҳофариниро бунёд карданд, ки чун намуна ва мисоли ибратбахш барои дигар мамолики дунё пазируфта шуда, ҷойгоҳу мақоми он дар барномаҳои сулҳофаринии Созмони Милали Муттаҳид аз нодиртарин таҷрибаи сулҳи ҷаҳонӣ то ба имрӯз боқӣ мондааст.
Имсол Тоҷикистони навину муосир 32-солагии Истиқлоли худро қайд намуд, ки чун заминагузор барои рушду нумуи худшиносии миллӣ дар партави донишу хирад ва ватандӯстиву сулҳофаринӣ қадам гузошта, имконоти хуберо фароҳам месозад.
Ҳамин тариқ, дар бораи сулҳу созандагӣ ва арзишу муҳиммияти он дар эҷоди ҷомеаи шоиставу шоён шоири маҳбуб ва қаҳрамони Тоҷикистон Мирзо Турсунзода асару мақолаҳо офарида мубрамияти мавзуъро баён карда, вожаи сулҳро калид ва бонги хотимаи ҳамаи ҷангҳои аҳли башар дониста, чунин баён мекунад:
Шавад осудагӣ, монад ба ҳар ҷо сулҳ агар пояш,
Ҳама ҷанги ҷаҳонро менишонад сулҳ дар ҷояш.
Аз байни ҳамаи таърифҳо роҷеъ ба терроризм назари коршиносони Иттиҳодияи Аврупо шомилтар мебошад, ки чунин ишора шудааст: “терроризм амалест, ки ҳаросафканиро ба мардум бо шакли хатарнок ба вуҷуд меорад ё дар нооромии ҷомеа ё ташкилотҳои сиёсӣ, ҳуқуқӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии яке кишварҳо ё муассисаҳо бо эҷоди ҳуҷум ба афрод ва ҷони онон, одамрубоӣ, асорат, зарар ба идораҳои давлатӣ, дуздии ҳавопаймо, киштиҳо ва васоили нақлиёт, сохт ва нигоҳдории мавод василаҳои шимиёӣ ва биолоҷӣ ва ё мудирияти гурӯҳҳои террористӣ ё ширкат дар барномаҳои онон саҳм мегузорад”.
Терроризм ва масоили марбут ба онро аз дидгоҳи таҳлилгарон баррасӣ карда, чунин хулоса бояд баровард, ки он як падидаи номатлуби ҷомеа буда, ба қавли Сарвари муҳтарами кишварамон “терроризм ва экстремизм, аз як ҷониб,чун вабои аср хатари глобалии ҷиддӣ буда, аз ҷониби дигар, аъмоли он гувоҳаст, ки террорист ватан, миллат ва дину мазҳаб надорад, балки як таҳдиде ба ҷомеаи ҷаҳонӣ ва ҷони ҳар як сокини сайёра аст”. Мо – олимон ва донишмандон метавонем аз андешаҳо ва назароти муҳаққиқон истифода карда, омилҳо ва роҳҳоеро, ки моро ба самти ин падидаи номатлуб мебаранд, кашф карда, аз натоиҷи даҳшатовари он мардум ва ҷомеаро огоҳ созем.
Хулоса, мактаби сулҳу созандагӣ ва Истиқлолият имкони хуберо фароҳам меорад, ки сокинони кишвар арзиши озодиву ватандориро омӯзанду дар партави хирад ба воя расанд. Ин як имкониятест, ки ба онҳо таълим дода шавад, ки набояд озодии худро ба таври муқаррарӣ қабул кунанд, балки онро қарзи ватанӣ дониста, дар назди ҳамватанон, ҷомеа ва дар маҷмуъ миллат масъулият ҳис кунанду хидмати халқу миллати худ ва дар умум аҳли башарро муҳимтарин вазифаи инсонӣ шуморанд.
Дар ниҳоят бояд қайд кард, ки мактаби мазкур заминагузори худшиносиву худогоҳӣ, паёмрасони озодиву ободиву оромӣ ва амонии кишвар буда, чун як армуғон ё туҳфаи арзишманд, мо ва наслҳои моро ба сӯи қуллаҳои баланд дар партави донишу хирад ва худшиносӣ роҳнамоӣ менамояд.
Мо бо чунин мактаби сулҳу созандагӣ бо шиори “Тоҷикистон ба пеш” якҷо Ватанро зери формулаи эҷодкардаи камина “PEACE” (СУЛҲ), ки аз таҷрибаи мактаби сулҳу созандагии Тоҷикистон маншаъ мегирад, яъне бо роҳи Promotion – тарвиҷу тарғиби сулҳу суботу созандагӣ, Economization – сарфаҷӯии иқтисодӣ ва рушди микроэкономика ва макроэномикаи он,
Activation – фаъолсозии барномаву лоиҳаҳову ташаббусҳои дохиливу байналмилалӣ
Cooperation – ҳамкорӣ, ҳамсоягӣ ва ҳамзистӣ.
Elimination – маҳву бартарафсозии хатарҳои ҷомеа, минтақа ва ҷаҳон.
Бо истифодаи аз формулаи мазкур, ки аз мактаби сулҳу созандагии Тоҷикистон бар меояд, метавон Тоҷикистон, минтақа ва ҷаҳонро озоду ободу ором нигоҳ дошта, дӯстиву равобитро истеҳком бахшид.
Мирсаид РАҲМОНОВ,
таҳлилгар, ходими калони илмии Институти Осиё ва Аврупои АМИТ
