Ҳаводиси сиёсии ахири дунё аз он гувоҳӣ медиҳад, ки бо вуҷуди ҳазорон шикваи таърихшиносону файласуфону сиёсатмадорон, ҷараёни ба сари қудрат омадани занон алалхусус дар Аврупо ба як анъана бадал мешавад.
Дар ҳоле дар пешрафтатарин кишвари дунё Амрико, мубориза барои ба сари маснад овардани зани сияҳпӯст Камила Харрис авҷ мегирад, ҳарф задан аз ин мавзӯъ аслан маъное надорад ва донандагони ҳол онро нишонаи надонистани сиёсати навини ҷаҳон меҳисобанд. Аслан модаршоҳӣ дар Аврупо як системаи сиёсӣ аст, ки дар он сари давлат ҳамчун шоҳ ё шоҳдухтари қавӣ ё худ мансабдори расмии оилаи ҳоким ба сари қудрат меояд. Ва модаршоҳӣ дар давраҳои муайян барои таърихии Аврупо мавзӯи нав нест. Дар таърихи Аврупо модаршоҳӣ дар кишварҳои англисӣ, фаронсавӣ ва испанӣ як шакли маъмулӣ буд. Имрӯз бошад, системаи модаршоҳӣ дар бисёр кишварҳои Аврупо, ба истиснои баъзе ҷумҳуриҳои демократии муосир, дар шакли конститутсионӣ ё мутлақ ҳоло ҳам вуҷуд дорад. Масалан: Модаршоҳии конститутсионӣ: Дар ин намуд, модаршоҳ дар шеваи умумӣ ба ҳамаи корҳои сиёсӣ дахолат намекунад, ва давлат асосан бо роҳбарии ҳукумат ва парлумон идора мешавад. Вале шоҳ ё модаршоҳ ҳамчун рамзи ватану якдилӣ ва арзишҳои миллӣ боқӣ мемонад. Мисол: Британияи Кабир, Швейтсария, Шветсия, Нидерланд ва дигар кишварҳо.
Модаршоҳии мутлақ: Дар гузашта, баъзе кишварҳо як система доштанд, ки дар он модаршоҳ ё шоҳ ҳақи қонунгузории ҳама чизро, бо иҷрои намуди тозаи ҳамаи сиёсати миллӣ ва байналмилалӣ доштанд. Мисол: Фаронса дар замони Луйи XIV, Русия дар замони Пётри I ва Фридрихи II дар Пруссия. Модаршоҳӣ дар Аврупо дар асрҳои гузашта ё як қисми суннатҳои муҳими кишварҳои аврупоӣ ҳисобида мешуд, аммо дар асрҳои 19 ва 20 баъзе кишварҳо ба системаи ҷумҳурӣ гузаштанд. Дигаргунии назаррас ин аст, ки модаршоҳии конститутсионӣ дар баъзе кишварҳо танҳо ҳамчун рамзи дӯстӣ ва муносибатҳои байналмилалӣ боқӣ мемонад, аммо қудрати аслии сиёсии кишварҳо дар дасти созмонҳои сиёсӣ ва парламенти мамлакат аст.
Дар Аврупо, чандин занон дар мансабҳои президентӣ ва раҳбарии давлат қарор доранд. Ҳоло, занон дар мансабҳои президентӣ ва раҳбарии ҷумҳуриҳои аврупоӣ метавонанд натанҳо ҳамчун раҳбарони давлатӣ, балки дар мансабҳои иҷрокунандаи олии сиёсӣ низ фаъолият кунанд. Вале бояд гуфт, ки на ҳамаи кишварҳои Аврупо президентро ба тариқи интихоботи мустақим интихоб мекунанд, балки дар баъзе кишварҳо президент мансабдори расмии давлат аст ва роҳбарии иҷроияро на худаш, балки як нахуствазир (вазири аввал) ба дӯш мегирад. Зан-сиёсатмадорони аврупоие, ки дар мансабҳои президентӣ ё баробари он, ё пасттар аз он, масъулият доранд: Зуҳро Гулбод (Раҳбари Ҷумҳурии Молдова) вай дар интихоботи соли 2021 Президенти Молдова интихоб шуд. Светлана Тихановская (Белорус) Светлана Тихановская президент нест, вале баъд аз интихоботи президентӣ дар Белорус соли 2020 зидди режими Александр Лукашенко бархост ва ҳамчун симои аслии мухолифони ҳукумат шинохта мешавад. Вай айни замон нақши раиси давлати муқобили Президенти Белорусро иҷро мекунад. Воса Усмонӣ (Косово)
Дар соли 2021 ба мақоми президенти Косово интихоб шуд. Аввалин зане дар таърихи Косово аст, ки ба ин мақом расидааст. Дар гузашта раиси парлумон низ буд ва як шахси муҳим дар сиёсат ва рушди кишвараш аст. Мая Санду (Молдова) Мая Санду дар соли 2020 президенти Молдова интихоб шуд. Вай аввалин зан дар таърихи кишвар аст, ки ба ин мансаб интихоб мешавад. Санду як раҳбаре бо андешаҳои зидди коррупсия аст ва сиёсатҳои худро барои табдили демократия ва наздик кардани Молдова бо Иттиҳоди Аврупо пеш мебарад. Мая Санду дар интихоботи дурӯзаи президентӣ дар Молдова боз ғалаба кард ва бори дуюм президенти ин кишвар интихоб гардид.
Патмана Сирисена (Шри Ланка) Патмана Сирисена яке аз аввалин занҳое аст, ки ба мансаби президент дар Шри Ланка интихоб шудааст. Катерин Сакелларопулу – Президенти Юнон (аз соли 2020). Зузана Чапутова – Президенти Словакия (аз соли 2019). Керсти Калюлайд – Президенти Эстония (2016-2021). Ҳамчунин, чанде аз кишварҳои Аврупо занонро дар гузашта президенти худ интихоб карда буданд, мисли: Вайра Вике-Фрейберг – Президенти Латвия (1999-2007). Даля Грибаускайте – Президенти Литва (2009-2019). Илова бар ин, дар таърихи Аврупо занони сарвазир ва шахсони дигари баландпояи давлатӣ низ нақши муҳим доштанд. Дитта Стейнбах Лангур – Президенти Исландия (аз соли 2024), аввалин президенти зан дар таърихи Исландия.
Мария Роза – Президенти Португалия (2022-2027), аввалин зани президент дар таърихи Португалия. Нино Бурҷанадзе – Президенти Гурҷистон (иҷрокунандаи вазифа дар солҳои 2003 ва 2007), сиёсатмадори шинохта ва фаъол. Таря Ҳалонен – Президенти Финландия (2000-2012), аввалин зани президент дар Финландия, ки бештар барои сиёсати иҷтимоии худ маъруф аст. Колинда Грабар-Китарович – Президенти Хорватия (2015-2020), ки бо сиёсати хориҷии фаъол ва рӯҳияи созанда маъруф буд. Мари-Луиз Колейро Прека – Президенти Малта (2014-2019), ки барои ҳуқуқи инсон ва беҳбудии иҷтимоӣ фаъол буд. Саломе Зурабишвили – Президенти кунунии Гурҷистон (аз соли 2018), аввалин зани президент дар Гурҷистон ва шахсиятест, ки дар сиёсати хориҷӣ таҷрибаи зиёд дорад. Борут Пахор – Президенти Словения (2007-2012), ки дар давраи худро ба пешрафтҳои иқтисодӣ диққат дод. Мари Робинсон – Президенти Ирландия (1990-1997), аввалин зани президент дар таърихи Ирландия, ки бо фаъолияти инсонпарваронааш шӯҳрат ёфт. Вигдис Финнбогадоттир – Президенти Исландия (1980-1996), аввалин зани президент дар ҷаҳон, ки ба таври демократӣ интихоб шуд. Вай барои маърифати фарҳангӣ ва ҳуқуқи занон фаъолият дошт. Мария Сантарамария де Карнерос (Андорра) – Сантарамария дар соли 2015 президенти кишвар шуд. Вай аз ҷумлаи занони пешоҳанг дар сиёсати Андорра аст. Маргарета II (Дания) – Гарчанде ки вай президенти интихобӣ нест, Маргарета II маликаи Дания аст ва аз соли 1972 маликаи ҳукмрон буд. Вай яке аз занони машҳур ва муқтадири арсаи сиёсат дар Аврупост.
Наташа Мичич (Сербия) Аз ҷумлаи аввалин заноне аст, ки ба мақоми президентӣ дар Сербия расида, дар солҳои гуногун барои баробарҳуқуқӣ дар ҷомеа кӯшиш кардааст.
Санна Марин (Финландия) – Санна Марин ба ҳайси сарвазири Финляндия аз соли 2019 фаъолият мекунад ва яке аз ҷавонтарин сарвазирони ҷаҳон аст. Гарчанде ки ӯ президент нест, дар сиёсат нақши калидӣ дорад. Фиона О’Салливан (Ирландия) – О’Салливан дар интихоботи президентии Ирландия ширкат варзида, ба ҳайси аввалин зан дар ин мансаб шинохта мешавад, гарчанде ки натавонист интихоботро баранда шавад. Эмма Хартли (Велс). Хартли бо масъалаи сиёсати занон ва баробарии гендерӣ дар Велс маъруф аст. Вай дар вазифаи шаҳрдори шаҳрҳо низ фаъолият мекунад. Сандра Ролло (Италия). Ролло дар сиёсати Италия бо кори худ дар баланд бардоштани мавқеъ ва иштироки занон дар сиёсат шинохта мешавад. Малгожата Гошевска (Лаҳистон). Гошевска ба мақоми президенти Полша интихоб шуда, дар пешрафти ҳуқуқи занон ва баробарии гендерӣ саҳми калон гузоштааст.
Татяна Штутс (Латвия). Штутс натанҳо дар вазифаи президенти Латвия, балки дар мубориза бо фасод ва баробарии иҷтимоӣ низ фаъол аст. Хелена Костер (Голландия). Костер дар давраи интихоботи ахир дар Голландия ба мансаби президентӣ номзад буд ва бо мақсади беҳтар кардани ҳуқуқи занон ва таъмини баробарӣ садо баланд мекард. Сабина Линден (Астрия). Линден дар вазифаи вазири саноат ва манзил дар Австрия фаъолият мекунад. Ӯ ин мансабро назардошти манфиатҳои занон ва баробарии гендерӣ соҳиб шудааст. Джаки Сюсатин (Босния ва Ҳерсеговина). Сюсатин дар солҳои охир дар мақоми президенти Босния ва Ҳерсеговина фаъолият мекунад, ва ба масъалаҳои ҳуқуқи инсон ва баробарии гендерӣ диққат медиҳад. Урсула фон дер Ляйен (Аврупо). Ӯ раиси Комиссияи Аврупо аст ва ҳарчанд президенти як кишвар нест, аммо таъсири зиёдеро дар сиёсати Аврупо дорад, ва дар ҷалби занон дар сиёсат ва иқтисод саҳми муҳим дорад. Ливия Саканич (Малта). Саканич дар вазифаи президенти Малта фаъолият мекунад ва ба беҳбудии сиёсати занон ва ҳуқуқи иҷтимоӣ диққат медиҳад. Кармела Мартинес (Испания). Мартинес дар сиёсати Испания нақши муҳимеро мебозад ва мансаби мазкурро ба хотири баробарии гендерӣ ва ҳифзи ҳуқуқи занон соҳиб шудааст. Моника Мачин (Португалия). Мачин дар самти рушди иқтисод дар Португалия шинохта мешавад. Кристина Фернандес (Аргентина). Гарчанде ки Аргентина дар Амрикои Лотин ҷойгир аст, Фернандес ба хотири риояи масоили гендерӣ дар роҳбарии сиёсии занон, дар сиёсати Аврупо низ таъсир дорад. Эмма Мекалеб (Словения). Мекалеб дар сиёсати Словения фаъолият мекунад ва ба беҳбудии ҳуқуқи занон ва иштироки онҳо дар сиёсат диққат медиҳад. Майя Димитрова (Балгария) – Димитрова бо талошҳои худ дар самти ислоҳот ва пешбурди ҳуқуқи занон дар кишвар шинохта мешавад. Занони президенти Аврупо ва роҳбарони кишварҳо, бо фаъолияти фаъол ва ишора ба ҳуқуқи занон ва баробарӣ, таъсири муҳими худро ба инкишофи сиёсат ва ҷомеа мерасонанд. Талоши онҳо барои беҳбудии ҳуқуқи занон ва таъмини баробарӣ ҳамеша муҳим аст.
“ФАРАЖ”
