Бардошт аз тамошои се филм дар бораи “Се зан ва се тақдир”
Имрузи 7-уми март дар Хонаи синамо (кинотеатри Зебуниссо) бахшида ба Рузи модарон намоиши се филми кутоҳ дар бораи тақдири се зан (гарчанде персонажҳои дигар ҳам буданд): филми Таҳмина Раҷабова “Обмани себя” (“Худфиребӣ”), филми Шарофат Арабова “Насиб” ва филми Манзаралӣ Шералӣ “Сарбор” намоиш дода шуд.
Дусти журналисту ҳунармандам Далери Имомалӣ пешниҳод намуданд, ки дар бораи чорабинӣ ва хосатан се филм назари худро нависам. Ин навишта ҳамчун диди мутахассиси соҳаи синамо набояд пазируфта нашавад, чун ҳаргиз чунин даъво надорам ва танҳо бардошти субъективии худро ба ҳайси як бинанда ба таваҷҷуҳи Шумо пешкаш мекунам.
Бардошти умумӣ аз толор
Хушбахтона, толор қариб, ки пур буд ва наврасон ҳам ҳузур доштанд. Вале як чизи нигаронкунанда дар он буд, ки бархе аз ҳозирон дар шабакаҳои иҷтимоӣ менишастанд ва ҳатто як нафар ба бозии “Казаки-разбойники” ё ба ҳамон монанд машғул буд. Новобаста аз ин, аҳли толор баъди анҷоми намоиш бо қарсакзанӣ аз филмофарон истиқбол мекард. Чизи дигаре, ки интизор доштам, вале сурат нагирифт ин баррасии филмҳо буд. Умедворем, ки дар оянда саволу ҷавоб байни тамошобин ва муаллифони филмҳо сурат мегирад. Чун ҳар як филм нарративҳои ҷолиб ва мулоҳизаҳои аҷиберо дар зеҳни тамошобин ба вуҷуд овард, меорад.
Нарративҳо (ривоятҳо)-и асосии филми Таҳмина Раҷабова “Обмани себя” (“Худфиребӣ”).
Филм пурра ба забони русӣ буд ва шояд +16 ҳам бошад. Қаҳрамони асосӣ баъди ба роҳ мондани кору зиндагии худ ба Ватан меояд, бо дӯстонаш вомехурад ва аз пайи ишқи мактабии худ мешавад. Нарративи марказӣ ин “аз асп фарояд ҳам аз маҳмех не” буд. Чун қаҳрамони асосӣ Хуршед баъди гузаштани хеле вақт “аз асп мефарояд”. Вале дӯстдоштааш бо назардошти як умр интизор будани Хуршед ва доштани як зиндагии на он қадар хуб, “аз маҳмех намефрояд”.
Бардошти дигаре аз филм он аст, ки дар кадом кишваре ё ҷомеае ҳамватанони мо зиндагӣ накунанд, ҳамеша онҳоро касе ё чизе ба Ватан мекашад. Филм аз характер ва тақдири як қисми ҷомеа ва ҳамватанони мо қисса мекунад, ки дар хориҷи кишвар кору зиндагӣ мекунанд, вале унсури аслии худро гум накардаанд.
Дар симои дӯстдоштаи Хуршед симои зане офарида шудааст, ки ҳам характери қавӣ дорад: зеро дар вақташ ба висоли ёраш нарасид ва шояд нахост зиндагию оилаи ӯро вайрон кунад (гарчанде Хуршед аз оилааш бо назардошти хушбахт набуданаш ҷудо шуд). Зафъи зан – қаҳрамони филм дар он буд, ки имконро аз даст дод, яъне лаҷоми тақдири худро ба дасти худ нагирифт ва шояд то охири умр дар ҳасрат зиндагӣ кунад.
Ин чанд бардошти хурде аст ва бовар дорам ҳар тамошобин хулосаҳои лозимаро аз филм дарёфт мекунад.
Нарративҳо (ривоятҳо)-и асосии филми Шарофат Арабова “Насиб”.
Филм дар бораи зиндагии як оила қисса мекунад: қаҳрамонҳои асосӣ модар, духтар ва падар ҳастанд. Бешубҳа, қаҳрамони калидӣ бо характери устувор модар аст, ки бо назардошти дар хориҷи кишвар будани шавҳараш мехоҳад зиндагии бофараҳро барои духтараш таъмин намояд.
Нарративи асосии филм ба ботил намудани андешаи ҳукмрон ва шикастани асотири устувор нигаронида шудааст: танҳо онҳое ифротӣ мешаванд, ки бесавод ва сатҳи пасти зиндагӣ доранд. Яъне омили иқтисодию иҷтимоӣ дар ифротишавӣ калидӣ буда, дигар василаҳо дуюмдараҷа ҳастанд. Ману дӯсти донишмандам Рустам Азизӣ дар аксари ҳамоишҳои коршиносӣ, ки дар дохилу хориҷӣ кишвар баргузор мешуданд, ҳамеша онро таъкид ва собит мекардем, ки дар шароити Тоҷикистон омили инфиродӣ – яъне буҳрони ҳувиятӣ унсури калидии ифротишавӣ аст. Дар филм ин паҳлуи масъала хело касбӣ дар симои падари хонадон намоиш дода шудааст. Чӣ гуна ӯ баъди ба доираи дигар фаромадан аз як шахси муътадил ва таҳаммулпазир ба як нафари ифротӣ табдил меёбад ва суханони зишту дуруштро нисбат ба зану фарзанд (духтар)-и худ раво мебинад. Дар интиҳо хабари маргашро ба занаш мерасонанд ва чун ӯ ҳомиладор буд дар чорсуи зиндагӣ танҳо мемонад…
Ду нуктаи дигар, ки яке ислоҳ ва дигаре густариш ёбад – нишон дода мешавад:
Якум, мард ба занаш ҳамчун объекти тавлидкунандаи насл муносибат мекунад, тақрибан чунин мегуяд: “агар ту кор кунӣ – кӣ аз пайи писари ман (ҳоло таваллуд нашудааст) мешавад”. Ҳол он ки зан на аз рӯи хоҳишу ҳавас, балки аз рӯи зарурат ва маҷбур шудан (маблағ барои зиндагӣ надоштан” ба таксиронӣ машғул мешавад. Ба назарам чунин бархурд ба зан дар ҷомеаи мо ба тадриҷ ислоҳ шавад ва иззату эҳтироми зан-модарро мо – пеш аз ҳама мардҳо бояд ба ҷо орем.
Дуюм, пешниҳоди харидани китоб аз муштарӣ барои онро гузоштан дар мошин. Як ишораи нозуке дар филм шудааст, ки мардуми мо фарҳанги зарурии китобхонӣ надоранд ва қаҳрамони асосӣ ба муштарии худ пешниҳод мекунад, ки чанде аз китобашро фурушад ва шояд дигар нафароне, ки аз хизматрасонии ӯ истифода мекунанд, то ба манзил расидан – китоб мехонанд. Бешубҳа, ба тадриҷ фарҳанги хондани китоб, дар ҳар фурсати муносиб дар ҷомеаи мо бояд густариш ёбад.
Нарративҳо (ривоятҳо)-и асосии филми Манзаралӣ Шералӣ “Сарбор”.
Ба назарам аз мураккабтарин филме буд, ки имрӯз намоиш дода шуд ва дар бораи тақдири зани ҷавоне қисса мекунад, ки бо кӯдаки ширмак на ба оилаи ҳамсар ва на ба оилаи худ (падару модараш) лозим нест. Чӣ гуна ӯро аз хонаи шавҳар ба хонаи волидайнаш “гусел” мекунанд ва вақти расидан ба манзилӣ падарӣ – модараш мегӯяд, ки “аз он ҷое, ки гирифтӣ, ба он ҷо аз нав бар”. Чун шояд духтар “бе розигӣ”-и волидайнаш ба шавҳар мебарояд ва азбаски дар оилаи шавҳар ҳам мақбул намешавад, ӯро бозпас ё дурустараш меронанд. Шавҳараш бо симои дурушт аз зану кӯдаки худ ҳимоя ҳам намекунад.
Ба андешаи инҷониб қаҳрамони марказӣ ин ронандаи ГАЗ-31 буд, ки 4 духтар доштааст ва аз рӯи гуфташ на ба инсонҳо, балки ба боркашонӣ машғул аст, чун ба мошини ӯ касе ҳамчун таксӣ намешинад. Дар симои марди ронанда мо тақдири ҳазорҳо ҳамватани худро мебинем, ки бо доштани ихтисос ё касбе маҷбуранд барои “кашидани аробаи зиндагӣ” ба корҳои дигар машғул шаванд. Ҳар як пораи филм: манзараҳо, гуфтугӯҳо ва образсозӣ фалсафаи аҷибе дорад, ки бинандаро ба мулоҳиза ва дарки умқи фоҷеаи зани ҷавони бо кӯдаки ширхори худ аз манзили шавҳар ва волидайн рондашуда “маҷбур” мекунад.
Дар интиҳои филм як омили асосии ба худкушӣ даст задани занҳои ҷавон ҳам бозкушоӣ шудааст (ё ба назари ман чунин вонамуд шуд).
Дар умум, ҳар се филм бисёр мураккаб, заминӣ (воқеӣ) ва касбӣ буданд, ки бешубҳа, аз кори ҳирфаии дастандаркорон шаҳодат медиҳад ва ба ҳамаи онҳо барои чунин меҳнаташон сипосгузор ҳастам. Агар навиштаи инҷониб хотири касеро аз аҳли эҷоди филмҳо ноҳинҷор карда бошад, пешо пеш узр мепурсам.
Шералӣ РИЗОИЁН
