Он қадар дар соҳаи таълим мушкилоте болои ҳам рехтаанд, ки барои масъулини ин соҳа низ ислоҳашон саҳл нест. Мо аз он мушкилот ва он кӯшишҳову талошҳои Вазорати маориф ва илми ҷумҳурӣ то андозае бархурдорем. Аммо боз мехостам, дар ин иншои навбатӣ яке аз мушкилоти асосии соҳаи таълим ҳамон суолҳое, ки пешорӯи ҳамаи падару модарон ва омӯзгорон меистад: дар як синф шумораи кӯдакон то чанд аст ва оё зиёд будани хонандагон барои муаллим мушкилот эҷод намекунад? Ва магар муаллим имкони сӯҳбат кардан бо ҳар як хонандаро дорад? Ва оё дар ин самт меъёрҳои муҳими соҳаи таълим риоя мегарданд? Ва масоили ба ин марбутро мавриди баҳс қарор бидиҳем ва дар баёни мазӯи озоди хеш мақсаду ҳадафи хешро бозгӯ гардем.
Дар як синф бояд чанд нафар бихонад?
Суоли шумораи кӯдакон дар як синф чандтост, яке аз маъмултарин пурсишҳоест байни волидон ва омӯзгорон. Ҳангоми ҷойгир кардани кӯдак дар мактаб, волидон аксар вақт бо сабаби набудани ҷойҳои ройгон бо радкунӣ рӯ ба рӯ мешаванд ва дар бораи пур будани ҳадди синф ҳайрон мешаванд.
Бо вуҷуди чунин талабот, дар мактабҳои шаҳр шумо метавонед дар як синф сӣ ва аз ин зиёда хонандаро бинед. Чаро ин ҳодиса рӯй медиҳад? Бисёре аз волидон ва муаллимон медонанд, ки толори ҳар як синф набояд аз миқдори муайян зиёд бошад. Ҳатто агар онҳо рақамҳои дақиқро надонанд ҳам, гумон мекунанд, ки сӣ нафар хеле зиёд аст. Чунин манзараро метавон дар аксари муассисаҳои таълимӣ мушоҳида кард. Дар ин бора волидон, равоншиносон ва директорони мактабҳои Тоҷикистон нақл карданд. Кӯдакони тоҷик дар як синф аз 35-40 ва ҳатто то ба 60 нафар таҳсил мекунанд ва аксари ин мактабҳо дар Душанбе, Хуҷанд, Бохтару Кӯлоб ва дигар шаҳрҳои сераҳолӣ мавҷуданд. Омӯзгорон нақл мекунанд, ки дар чунин шароит дар синф байни партаҳо гаштану бо хонандаон сӯҳбат кардан имкон надорад.
Конститутсияи кишвари мо ба ҳар як шахс ҳуқуқи таҳсилро кафолат медиҳад. Яъне ҳар кӯдаке, ки ба синни мактабӣ расидааст, ҳатман бояд ба мактаб фаро гирифта шуда ва дар он номнавис шавад. Агар директор ин корро накунад, пас вай ҳуқуқи конститутсионии кӯдакро поймол мекунад. Албатта, Конститутсия гунаҳкор нест, зеро дар он гуфта нашудааст, ки зарурати сохтани мактабҳои нав вуҷуд надорад.
Мувофиқи ҳамаи қонунгузориҳои кишвар, шумораи хонандагони ҳар як синф набояд аз бисту панҷ нафар зиёд бошад. Сабаби ин дар он аст, ки шумораи хонандагон дар тамоми мактаб набояд аз оне, ки муассиса қабул карда метавонад, зиёд бошад.
Барои касе пӯшида нест, ки ҳоло дар мактабҳо хонандагони маъюб зиёданд, илова бар ин, кӯдаконе зиёданд, ки дар азхудкунии барномаи таълимӣ мушкилӣ мекашанд. Аксар вақт кӯдакони имконияташон маҳдуд дар синфҳои муқаррарӣ таҳсил мекунанд ва ба муносибати махсус ва таваҷҷӯҳи афзояндаи омӯзгор, тавзеҳоти иловагӣ ниёз доранд. Аммо агар дар як синф зиёда аз 30 нафар бошанд, ин метавонад душворӣ пеш орад. Барои кӯдакони махсус, меъёрҳои дигари ишғоли синф вуҷуд доранд. Ин ба он вобаста аст, ки кӯдакони имконияташон маҳдуд ба омӯзиши муносибати инфиродӣ, тавзеҳи шахсии мавод, таваҷҷӯҳ ва дониши хусусиятҳои физиологии ҳар як хонанда ниёз доранд. Дар синфҳои таълими ҷубронӣ шумораи донишҷӯён набояд аз 20 нафар зиёд бошад Мувофиқи ҷорӣ намудани қоидаҳои нави санитарӣ оид ба таълими маъюбон, барои ба итмом расонидани дарсҳо барои кӯдакони дорои маълулиятҳои гуногун фарқият ҷорӣ карда мешавад.
Омӯзгор дар ин раванд чӣ бояд кунад?
Барои омӯзгорон масъалаи шумораи кӯдакон дар робита бо имконоти таълими босифат ва ташкили муносибати инфиродӣ ба ҳар як кӯдак муҳим аст. Имрӯз, шумо аксар вақт метавонед дарсҳоеро пайдо кунед, ки дар онҳо 30 нафар таҳсил мекунанд. Оё чунин шуморидан мумкин аст, ки чунин теъдоди кӯдакон шумораи ҳадди ниҳоии хонандагони синф аст? Оё меъёрҳое мавҷуданд, ки чанд нафар хонандаро дар як синф номнавис кард ва ё чанд хонанда нокифоягии синфро муайян мекунад?
Аксари волидон ва мардуми касбу кори гуногун бар ин боваранд, ки омӯзгор наметавонад сифати таълимро дар як синф бо зиёда аз 25 хонанда ҷисмонӣ назорат кунад. Аммо, ҳатто ин меъёр, ба андешаи ӯ, аз ҳад зиёд нишон дода шудааст. “Агар мо параметрҳоеро, ки дар психологияи таълимӣ тавсиф шудаанд, гирем, пас ҳар як омӯзгор метавонад дар соҳаи таваҷҷӯҳи худ на бештар аз 12-18 хонандаро нигоҳ дорад. Он гоҳ ин таълим ва тарбияи босифат хоҳад буд.
Дар ин ҳолатҳо вафодорӣ ва садоқат ба касб баро омӯзгор лозим аст, мегӯянд равоншиносон. Аз таҷрибаи равоншиносон маълум мегардад, ки шумораи хонандагон дар синф чӣ қадар зиёд бошад, парешонӣ ҳамон қадар зиёд мешавад. Бинобар ин, сифати дониш паст мешавад. “Дар як синфхонаи калон шумо метавонед тамоми нафаскаширо бишнавед, садоҳои варақгардонии дафтару китобҳо, навистан ё кор карданро низ. Вақте ки онҳо дар се ҷой менишинанд, поза азият мекашад, даст ҳангоми навиштан азоб мекашад. Кӯдакон оринҷи ҳамсояи худро эҳсос мекунанд, ки ин ҳама нороҳаткунанда аст. Муҳити синфхона, дар чунин ҳолат ба руҳияи омӯзгор тасир расонида, ӯро парешон мекунад.
Қонун чӣ мегӯяд?
Талаботи санитарию эпидемиологӣ дар раванди таълим ва омӯзиш дар муассисаҳои таълимӣ чи гуна ба роҳ монда шудааст?
Дар ин маврид Имомназар Холназаров, коршиноси соҳа мегӯяд:
– Дар Қонунҳои ҶТ “Дар бораи маориф”, боби 5 ва моддаи 46 ва “Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд”, дар боби 2, моддаи 7 чунин омадаст:
Моддаи 7. Ҳуқуқҳои падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд:
Падару модар (шахсони онҳоро ивазкунанда) ҳуқуқ доранд:
– барои фарзандони ноболиғашон муассисаҳои таълиму тарбия ва шакли таълимро интихоб намоянд;
Ана, ҳамин имконияти интихоби озод барои падару модар боис ба он гардидаст, ки аксарияти падару модарон барои фарзандони худ муассисаи таълимиро интихоб кунанд. Бинобар ин, бубинед, ки барои дониши хуб гирифтан падару модарон ҳамон муассисаҳои таълимиеро интихоб мекунанд, ки маъруфият доранд, шинохта шудаанд. Дар натиҷа тибқи муқаррароти умумӣ директор имконияти рад намудани таҳсили кӯдаконро надорад ва мусаллам аст, ки теъдоди хонандагон дар ин гуна мактабҳо рӯ ба афзоиш аст. Масалан, як хонанда бо тай кардани роҳи хеле тӯлоние аз маҳаллаи Испечак ва ё Зарафшон ба мактаби №1-и шаҳри Дунабе, воқеъ дар Хонаи матбуот меояд ва ё аз маҳаллаи Гипрозему Саховат ба мактаби рақами 21 меравад. Ҳол он ки дар худи ҳамин маҳалҳо мактабҳои хубу замонавӣ мавҷуданд.
Имрӯз ба тарзи бояду шояд мактабҳо намерасанд. Мо ба синфхонаҳову мактабҳои нав ниёз дорем. Яъне, тасмим дар бораи он ки чанд нафар ҳадди аксарро дар синфҳо ташкил медиҳанд, танҳо аз роҳбари муассиса вобаста аст. Тибқи қонун, директор бояд ҳар як кӯдакро барои омӯзиш қабул кунад. Имрӯз дар Тоҷикистон ба ҳисоби миёна ҳамасола андар қариб 500 ҳазор кӯдак ба дунё меояд ва мо хоҳем нахоҳем, ин раванди демографӣ моро ба мушкилот рӯёрӯ мегузорад, – меафзояд ҳамсӯҳбати мо.
Пас, барои бартараф кардани ин мушкилот чӣ бояд кард? Ба андешаи ин ҷониб, пеш аз ҳама, аз муассисаҳои мавҷуда хуб истифода кард, дар онҳо мутахасисони хуб, омӯзгорони касбиро фаро гирифт, сатҳи касбияти омӯзгорони ин даргоҳҳоро баланд бардошт, то тақсимоти хонандагон муназзам бошад. Дар аксари муассисаҳои таълимӣ имрӯз ба ҷои 1000 нафари нақшавӣ аз 1500 то 4000 хонанда таълим мегирад.
Акнун дар чунин ҳолат хулоса бароред, ки дар як синф чанд талаба хонданаш мумкин аст? Ва оё дар ин самт меъёрҳои муҳими таълим риоя мегарданд?
Қоидаҳои санитарию эпидемологӣ чӣ? Фазои синфхонаю лавозимоти марбут ба таълим, аз мизу курсиҳо сар карда, то тахтаи синфу рӯшаниафканӣ дар синфхонаҳо чӣ гуна аст?
Илова бар ин, Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурӣ барои онҳое, ки меъёрҳои санитариро риоя намекунанд, ҷазо пешбинӣ мекунад. Яъне: Барои риоя накардани қоидаҳо аввал ба шахс огоҳӣ дода мешавад ва дар сурати такроран вайрон кардани он, ҷарима.
Синфхонаҳо бояд чӣ гуна бошанд?
Ҳаҷми утоқҳои омӯзишӣ бе назардошти ҳаҷми барои ҷобаҷогузории мебели иловагӣ (шкафҳо, ҷевонҳо ва ғайра) барои нигоҳдории асбобҳои таълимӣ ва таҷҳизоти дар раванди таълим истифодашаванда, ки дар асоси: – на камтар аз 2,5 м2 барои 1 хонанда дар шаклҳои фронталии дарсҳо; – на камтар аз 3,5 м2 барои як хонанда дар ташкили шаклҳои кории дарсҳо ва дарсҳои инфиродӣ. Ҳамин тариқ, агар масоҳати синфхона имкон диҳад, ки зиёда аз 25 хонанда нишинад, пас ҳадди имконпазирро бинобар имкониятҳои синфхонаҳо зиёд кардан мумкин аст. Ҳатто барои ғайриқонунӣ маҳдуд кардани ҳуқуқи таҳсил масъулият вуҷуд дорад.
Мувофиқи стандартҳои санитарӣ шумораи хонандагон дар як синф дар асоси ҳисобкунии риояи меъёри минтақавӣ ба ҳар як хонанда, риояи талабот оид ба ҷобаҷогузории мебел дар синфхонаҳо, аз ҷумла дур будани ҷойҳои дарс аз нур муайян карда мешавад. -девори борбардор, талабот ба равшании табиӣ ва сунъӣ. Агар шароит ва воситаҳои зарурии таълим мавҷуд бошанд, синфҳоро дар фанҳои таълимӣ ба гурӯҳҳо тақсим кардан мумкин аст .
Дар баъзе синфхонаҳо мизу курсиҳо дар се қатор гузошта шудаанд, ки фазои синфхонаҳо ба он мусоидат намекунад. Баъзеи онҳо имрӯз сари андешаи ҷорӣ намудани бахш ё сменаи сеюм мебошанд. Онҳо маҷбуранд, бахши сеюмро роҳандозӣ кунанд, то бо ин ё он тарз бори гаронро сабукӣ бахшанд. Аммо…
Бахши (Сменаи) сеюм роҳи халосӣ нест!!!
Аксари равоншиносон бар онанд, ки бахши сеюм ин роҳи раҳоӣ аз мушкиолот нест. Ва набояд ба ин тарзи таҳсилот рӯ овард. Зеро дар тамоми дунё медонанд, ки системаи мактаб бо як сабаб ба ду баст тақсим карда шудааст. Он барои мавҷҳои физиологӣ пешбинӣ шудааст. “Дар аввал танҳо як смена буд ва аз ҷиҳати физиологӣ ин дуруст аст, зеро майнаи мо то соати 10 -и нисфирӯзӣ ҳадди аксар кор мекунад. Ин се дарси аввалине мебошанд, ки маъмурияти мактаб мекӯшад, фанҳои душвортаринро гузорад. Ва он гоҳ тарбияи ҷисмонӣ, меҳнат ва табиатшиносӣ пайравӣ мекунанд. Вақте ки майна қодир аст иттилоотро азхуд кунад, пас аз хӯроки нисфирӯзӣ меравад, тақрибан аз 13.30 то 15.00. Аз ин рӯ, бояд ҳадди аксар ду баст бошад “, қайд мекунад яке аз равоншинсони машҳури рус Татяна Остапенко. Дар басти сеюм кӯдак ба чунин мавҷ намеафтад ва ин ба раванди азхудкунии иттилоот ва хастагӣ таъсир мерасонад. Хонанда дар ин вақт маҷбур мешавад, ки хастагияшро рафъ бисозад ва мағзи сараш “хоб” кунад.
Бинобар ин, равоншиносон маслиҳат медиҳанд ва бар он бовар ҳастанд, ки тамоми хонандагони макотиби ибтидоӣ ва хонандагони синфи панҷум ва хатмкунандагон бояд танҳо дар басти аввал фаро гирифта шаванд.
Мутахассис инчунин оид ба ташкили тағйирот савол дорад. Мувофиқи меъёрҳо, ҳар яки онҳо бояд на камтар аз 10 дақиқа бошанд. Калон – пас аз дарси 2 ё 3 – на камтар аз 30 дақиқа. Ё бояд ду танаффуси калон дошта бошед, ки ҳар яки онҳо аз 20 дақиқа иборат аст.
Амнияти мактаб
Кӣ барои бехатарии кӯдакон масъул аст? “Кӯдакон ҳангоми танаффуси калон бояд дар кӯча бошанд ва бозиҳои беруназсинфиро роҳандозӣ кунанд”. Агар кӯдакро дар дарси 5-6-ум, ба давидан ва бозӣ иҷозат надиҳанд, консентратсия бад мегардад, ӯ ҳамеша парешон мешавад ва наметавонад иттилоотро ба таври кофӣ азхуд кунад. “Вай аз тиреза ба берун менигарад, метавонад ба зери мизи корӣ дарояд, ба ҳампартаи худ бо ҷунбишҳояш халал расонад, ӯро пайваста лозим меояд, ки аз сумкаи худ чизеро барорад. Аммо ин на аз он сабаб аст, ки кӯдак зараровар ва ё бад аст, балки бадани кӯдак кӯшиш мекунад стрессро бо ин роҳ сабук кунад. Ба ин кор дар вақти танаффус метавон имкон дод. Дар робита ба ин, равоншинос бозиҳои беруниро тавсия медиҳад, хусусан дар пайванди аввала.
Ҷои омӯзиш барои кӯдак бояд чӣ гуна бошад?
Равоншиносон муқаррар кардаанд, ки миз бояд чӣ гуна бошад, то кӯдак дуруст ташаккул ёбад. “Мизи корӣ бояд ба меъёрҳои физиологии кӯдак мувофиқ бошад, яъне зери баландӣ ва вазни ӯ бошад – на баландтар ё пасттар, на васеътар ва на тангтар. Вақте ки кӯдак дар курсӣ менишинад, сатҳи кории миз бояд дар масофаи 30 сантиметр аз манаҳ ҷойгир шавад. Дар акси ҳол, кӯдак агар масофа калонтар бошад, хам мешавад ё агар масофа камтар бошад, дур мешавад “, – мегӯянд равоншиносон.
Хотима
Дар шароити имрӯз мо бояд бо кадом роҳ равем ва чиро бояд риоя намоем?
Соли пор дар шабакаҳои иҷтимоӣ волидайни мактаббачагон ва донишҷӯён қоидаҳои нави таълимро, ки Вазорати маориф эълон карда буд, мавриди баҳс қарор доданд. Истифодабарандагон онҳоро шитобкорона номиданд ва бовар доштанд, ки татбиқи онҳо ғайриимкон хоҳад буд.
5 август Вазорати маориф ва илм талаботи навро барои ташкили раванди таълим нашр кард. Аз 17 август дарсҳо дар 3 баст, дарсҳо – ҳар яки онҳо 25 дақиқа ва пас аз ҳар баст, дарсҳо ва долонҳо бояд дезинфексия карда шуданд. Дар даромадгоҳ ҳама ҳарорати худро санҷиданд. Хононандагон дастҳои худро зуд -зуд шустанду ниқоб пӯшанд, дар синф дар масофаи на камтар аз 1 метр аз якдигар нишинанд.
Аммо нигаронӣ ва эътирозҳо асосан ба шумораи кӯдаконе дахл доранд, ки дар як синф дар як вақт таҳсил мекунанд ва ин имкон намедиҳад, ки онҳо дар масофа нишинанд. Шореҳон хотиррасон карданд, ки дар дарсҳо 40 нафар ва ҳатто бештар аз он хонандааст. Масалан, Раҳматов Алишер мегӯяд: “40 нафар ин дарди бахайр? Писарони ман дар синфҳое таҳсил мекунанд, ки 63-65 хонанда доранд. Иддаи дигари баҳс таваҷҷӯҳро ба тақсими смена ҷалб намуда, пешниҳод карданд, ки хонандагон ба 15-20 нафар тақсим карда шуда, бо навбат таълим дода шаванд. Бо вуҷуди ин, ҳатто дар ин вазъ, ислоҳот душвор ба назар мерасад, зеро бисёр мактабҳо аллакай дар 2 баст таҳсил мекунанд. Илова бар ин, масъалаи шумораи омӯзгорон ва сарбории бузурги кор бо онҳо рӯ ба рӯ мешавад. Аҳамият диҳед, ки вазорат дар бораи афзоиши маош чизе нагуфтааст. Волидайн инчунин ба самаранокии кӯтоҳ кардани вақти дарс шубҳа доштанд: оё мавзӯъро шарҳ додан, якҷоя бо кӯдакон кор кардан дар давоми 25 дақиқаи ҷудо шуда мумкин аст? Назорат, вазифаҳои амалӣ чӣ хоҳанд шуд?
Мухтори Сайидбурҳон